Powołana w ramach „ gomułkowskiej odwilży” Rada Ekonomiczna przy Radzie Ministrów, kierowana przez prof. Oskara Langego i Czesława Bobrowskiego, sugerowała rządowi decentralizację i uspołecznienie zarządzania przedsiębiorstwami państwowymi. Jej propozycje w sprawie kierunków zmian modelu gospodarczego były w latach 1957-1958 częściowo wprowadzane w życie, Później zaczęto je kwestionować pod wpływem sowieckich i krajowych obrońców kierowniczej roli partii w gospodarce narodowej.
Stefan Jędrychowski, zwolennik bardzo umiarkowanych reform, powstałą w 1957 r. Komisję Planowania przy Radzie Ministrów, po początkowych redukcjach personelu, zaczął przekształcać w centralne ministerstwo z rosnącą liczbą zarządzeń. wskaźników. Centralne Zarządy Przemysłu zastąpiono Zjednoczeniami Przemysłowymi. Utrzymano scentralizowany system bankowy, powołując jedynie Związek Spółdzielni Oszczędnościowo- Pożyczkowych. Nie reaktywowano samorządu terytorialnego. Wzmocniono finansowo jedynie prezydia rad narodowych, przekazując do budżetu terenowego część wpływów z podatku gruntowego i gospodarki nieuspołecznionej.
W 1957 r. preferencje uzyskały inwestycje zwiększające produkcję dóbr konsumpcyjnych (pralek, lodówek, radioodbiorników, telewizorów, rowerów, motocykli, samochodów osobowych).
Największy postęp osiągnięto w rolnictwie dzięki likwidacji spółdzielni produkcyjnych i szczególnie zaniedbanych Państwowych Gospodarstw Rolnych, ograniczeniu obowiązkowych dostaw płodów rolnych, podwyżce cen skupu i zmniejszeniu obciążeń fiskalnych. Wzrosły kredyty dla rolników, a prawo do korzystania z nich uzyskali chłopi posiadający ponad 12 ha ziemi. Rolnicy zwiększali inwestycje inwentarskie, budowlane a także inwestowanie w ziemię. Zdaniem Tadeusza Kisielewskiego „Po Październiku głównie dwa czynniki wyznaczały specyfikę polską – indywidualne rolnictwo i względne swobody dla religii i kościołów oraz związków religijnych. I te dwa czynniki były w Moskwie i innych stolicach państw komunistycznych traktowane jako „schizma ideologiczna”.
Dzięki liberalizacji gospodarczej w latach 1956-1957 podwoiła się liczba zakładów przemysłowych, głównie prywatnych i drobnych. Liczba zakładów rzemieślniczych w tym czasie wzrosła o 40 %, liczba prywatnych sklepów detalicznych w latach 1955-1957 wzrosła o 79 %, a zakładów gastronomicznych o blisko o 500 %. Wkrótce z tym boomem gastronomii rozpoczęto w 1958 walkę pod hasłem „bitwy o handel nr 2”.
W 1957 r ukończono elektryfikację magistrali Warszawa - Katowice - Gliwice. Poprawiono przewozy kolejowe, samochodowe i lotnicze. Udało się ekipie Gomułki anulować zadłużenie wobec ZSRR, m. in przez likwidację darmowych dostaw węgla. Udało się też uzyskać pomoc kredytową Stanów Zjednoczonych, Kanady, Francji, Niemieckiej Republiki Federalnej, Niemieckiej Republiki Demokratycznej na import zboża, tłuszczów, bawełny, środków transportowych.
Płace nominalne, miesięczne w gospodarce uspołecznionej wzrosły z 1083 zł w 1955 r. do 1499 zł w 1958, płace realne, w tym czasie, wzrosły o 25%.
Na sytuację społeczną rodaków w drugiej połowie lat 50-tych wpływały korzystnie;
- radykalna poprawa sytuacji ludzi wierzących m. in. przez powrót prymasa Stefana Wyszyńskiego i innych więzionych biskupów do pracy duszpasterskiej, powrót religii do szkół. Uzyskane swobody dotyczyły wszystkich wyznań,
- kontynuacja zwolnień więźniów politycznych i ich rehabilitacja, głównie żołnierzy Armii Krajowej i funkcjonariuszy Polskiego Państwa Podziemnego,
- liberalizacja stosunków z polską emigracją zarobkową i polityczną na Zachodzie,
uruchomienie kilkusettysięcznej fali przyjazdu rodaków ze Związku Sowieckiego, głównie z terenów II Rzeczypospolitej i kilkunastotysięcznej grupy górników śląskich, przymusowo, bezprawnie deportowanych w 1945 roku.
Trwały dorobek epoka Października pozostawiła na wsi w postaci powrotu do działalności społecznej części prześladowanych przez komunistów działaczy PSL, zwiększenia roli ZSL w życiu państwa, restytucji Związku Młodzieży Wiejskiej „Wici”. W Stronnictwie Demokratycznym postulowano politykę liberalizacji wobec prywatnego handlu, rzemiosła, przemysłu i usług publicznych. Związek Młodych Demokratów, walczący radykalnie o liberalną gospodarkę, został zdelegalizowany jako „burżuazyjna agentura” wewnątrz SD.
Wielką zdobyczą Października 1958 była odnowa Związku Harcerstwa Polskiego, m. in dzięki dotychczas represjowanym starym instruktorom organizacji, skupionych wokół druha Aleksandra Kamińskiego.
Walka frakcyjna w łonie PZPR trwała nadal. W sierpniu 1957 r. usunięto 8,5 tys. etatowych pracowników (a więc połowę stanu). Te zmiany osłabiły znacznie opór konserwatywnego skrzydła, utrudniającego zmiany zaproponowane przez Gomułkę i jego ekipę - Grupę Natolińską. Z Grupą tą w Biurze Politycznym związany był gen. Aleksander Zawadzki. Dawni socjaliści w Biurze Politycznym: Józef Cyrankiewicz, prezes Rady Ministrów i Adam Rapacki, minister spraw zagranicznych – popierali Gomułkę podobnie jak szczególni mu bliscy: Ignacy Loga-Sowiński, przewodniczący CRZZ i sekretarz KC od 18 V 1957 r.”.
Członkami Biura Politycznego i Sekretariatu KC byli związani z Grupą Puławską: Roman Zambrowski, Edward Ochab, Stefan Jędrychowski, Jerzy Morawski, Władysław Matwin, Jerzy Albrecht. Grupa ta, w zasadniczych sprawach popierała Gomułkę, mając duży wpływ na media publiczne i środowiska twórcze. Krytykowała ona jednak Pierwszego Sekretarza za zbytnią tolerancję wobec Kościoła katolickiego i daleko idącą dekolektywizację rolnictwa. Media sowieckie, chińskie i pozostałych krajów socjalistycznych widziały w Polsce ataki na budownictwo socjalizmu. W odpowiedzi Biuro Prasowe KC, kierowane przez Artura Starewicza, zarzuciło zespołowi redakcyjnemu „Po prostu”, że „przeciwdziała realizacji uchwał podjętych przez naczelne instancje partyjne, zszedł na pozycje jałowej negacji, szerzył niewiarę w realność budownictwa socjalizmu i w wielu innych sprawach głosił koncepcje burżuazyjne”.
W obronie „Po prostu” protestowała młodzież w dniach 3 i 4, a 5 października 1957 przeciwko jego zamknięciu. Na Placu Narutowicza została ona rozproszona pałkami Milicji Obywatelskiej. Delegacji „Po prostu” w rozmowie z Gomułką w sprawie odwieszenia decyzji o zamknięciu czasopisma nie udało się uzyskać oczekiwanego rezultatu. W dniach 24-25 października na X Plenum KC PZPR przeprowadzono atak na „rewizjonistów, likwidatorów, klerykałów, warchołów i demagogów. Zapowiedziano powołanie komisji weryfikacyjnych dla usunięcia z partii wspomnianych elemetów.”
Wszystkim frakcjom partyjnym udało się sparaliżować pociągnięcie do odpowiedzialności karnej rzeczywistych sprawców zbrodni stalinowskich w Polsce.
Likwidacja „Po prostu” spotkała się z protestem katolickiego „Tygodnika Powszechnego”, Zjazdu Związku Literatów Polskich w Poznaniu, Prezydium Związku Dziennikarzy Polskich i innych związków twórczych.
Pokolenie Października, mimo trudności cenzuralnych, zwolnień personalnych, pozostawiło trwały, twórczy, dorobek w naukach społecznych, literaturze, muzyce, teatrze, filmie (powstała polska szkoła filmowa na czele z Andrzejem Wajdą), w sporcie wyczynowym i w wielu innych dziedzinach społecznej aktywności. Sukcesy te zawdzięczamy pracowitości i odwadze cywilnej twórców, kulturze politycznej autorytetów społecznych: Władysława Gomułki (w pierwszych dekadach popaździernikowych), ks. Kardynała Stefana Wyszyńskiego prymasa Polski, Jana Nowak Jeziorańskiego – dyrektora Sekcji Polskiej Radia Wolna Europa, Jerzego Giedroycia – dyrektora „Kultury” paryskiej i innych przywódców polskiej emigracji politycznej.
W nowej sytuacji geopolitycznej Europy i świata przy wejściu do działalności zawodowo-politycznej młodego pokolenia „niepokornych” Polska przeżyła kryzys grudniowy 1970 roku i policzyła swoje szeregi w czerwcu 1979, w czasie pierwszej pielgrzymki Jana Pawła II, powołując wkrótce „Solidarność”, która wykorzystała i wzbogaciła doświadczenia „Października 1956”.
Fot. wikipedia
