Drzewa się żalą
Podobno niektórzy ludzie, bardziej wrażliwi, potrafią usłyszeć również wigilijne rozmowy drzew. Drzewa skarżą się na ich niszczenie, torturowanie poprzez łamanie gałęzi i zabijanie dla pozyskania z ich ciał opału, surowica przetwórczego czy budowlanego. Złorzeczą z powodu uszkadzania ściółki przez niezdarnych grzybiarzy, na niszczące prześwietlanie zarośli i nadmierną ich wycinkę. Złoszczą się, zauważając nowe nasadzenia niepasujące do lokalnego środowiska przyrodniczego, a zwłaszcza monokultury gatunkowe. One, drzewa, inteligentne i wrażliwe, emocjonalne choć powolne, są tak niegodnie traktowane, zamiast być wykorzystywane na najszerszą skalę jako regulatory przyrodnicze – klimatyczne i hydrauliczne. Z pełną świadomością, siłą swojej energii wołają o sprawiedliwość.
Jednak na te żale w zasadzie prawie nikt nie reaguje. Znane powiedzenie „głuchy jak pień” wskazuje, jak najczęściej postrzegane są drzewa. Rośliny, w tym drzewa, traktowane są co prawda jako coś żywego, ale zupełnie niewrażliwego. Do ludzi przemawia głównie estetyka i uroda przyrody, jak i odczuwane wrażenie lepszego samopoczucia podczas przebywania w pobliżu drzew.
Komunikacja drzew
Rozważanie „rozmów” drzew traktowane jest zazwyczaj jako wymysły nawiedzonych przyrodników i ekologów. Jednak coraz szerzej popularyzowane wyniki badań biochemików i biofizyków potwierdzają komunikowanie się drzew jako niewątpliwy fakt.
Drzewa mówią i komunikują się z otoczeniem, tylko ten język trzeba rozumieć. Ludzka komunikacja wykorzystuje wibracje mechaniczne. Natomiast komunikacja roślin, w tym drzew, bazuje na procesach głównie chemicznych.
Obserwacje i badania naukowców zdają się potwierdzać, że rośliny są inteligentne, gdyż potrafią w jakiś sposób przetwarzać informacje i podejmować decyzje. Zapewne nie jest to świadomość w naszym ludzkim rozumieniu, ale zachowania w konkretnych sytuacjach wskazują, że ich reakcje spowodowane konkretnymi przyczynami. Podawanie środków znieczulających muchołówce wenusjańskiej – reagującej na dotyk roślinie owadożernej – powodowało, że przestawała reagować na dotyk. Gdy jednak substancje narkotyzujące zostały w roślinie rozłożone, jej reakcje powróciły do stanu normalnego.
Rośliny reagują na dotyk, ale stosownie do ich powolności, trwający dłużej i wielokrotnie powtarzany. W miejscu tym zaczynają rosnąć wolniej. Zaobserwowano również, że w sposób nieprzypadkowy zmienia się w ciągu doby ciśnienie wody w różnych częściach drzew, odpowiednio do pory aktywności i nocnego spoczynku. Drzewa przechowują wspomnienia, uczą reagować się na ataki i w sytuacji jego powtórzenia się, próbować się zabezpieczyć. Akacja afrykańska, której liście obgryzane są przez żyrafy, podczas kolejnych ataków nasyca liście gorzką substancją niesmakującą żyrafom. Ostrzega również drogą chemiczną sąsiadujące akacje o zbliżającym się zagrożeniu. W podobny sposób chronią się przed szkodliwymi owadami i gąsienicami. W złożonych ekosystemach rośliny przekazują swojemu potomstwu czyli odrostom „posiłek”, którym jest roztwór cukru, wpompowując przez system korzeniowy. Podobnie dożywiane bywają drzewa stare lub chorujące. Jak to jest możliwe, jak to działa? Niezbędny jest, choć nie tylko, właściwy i powiązany system korzeniowy roślin.
Harmonia środowiska przyrodniczego
Pojedyncze, izolowane czy nowo posadzone rośliny mają ograniczone możliwości rozwojowe. Dopiero powstanie wysoko zorganizowanego zespołu , stworzy pożyteczne interakcje tworzących go organizmów. Te interakcje obejmują współpracę zarówno z innymi roślinami, jak i z mikroorganizmami, w tym szczególnie z grzybami. Współdziałanie drzew z grzybami, szczególnie w obrębie systemu korzeniowego, jest jednym z najważniejszych procesów biologicznych w lasach, wpływającym na zdrowie roślin, bioróżnorodność oraz stabilność ekosystemu.
Jednym z najistotniejszych procesów ekologicznych w lesie jest mikoryza, czyli symbiotyczna współpraca między korzeniami drzew a grzybami. Grzyby mikoryzowe, zasiedlające system korzeniowy drzew, zapewniają roślinom szereg korzyści, a jednocześnie same czerpią z nich substancje odżywcze. Grzyby mikoryzowe mają zdolność rozkładania substancji organicznych w glebie, zwłaszcza związków trudnych do przyswojenia przez rośliny, takich jak fosfor czy azot. W zamian za te cenne pierwiastki, drzewa przekazują grzybom wytworzoną przez nie energię w postaci węglowodanów. Mikoryza umożliwia drzewom dostęp do składników odżywczych z gleby, co szczególnie w trudnych warunkach, takich jak ubogie gleby, może być kluczowe dla ich wzrostu i przetrwania. Dzięki tej współpracy drzewa są w stanie lepiej rosnąć, wytwarzać więcej liści i owoców oraz być mniej podatne na choroby.
Podziemny system korzeniowy drzew, w którym grzyby mikoryzowe odgrywają kluczową rolę, jest bardziej złożony i współzależny niż mogłoby się wydawać na pierwszy rzut oka. Sieć korzeniowa drzewa, połączona z siecią strzępków grzybów, tworzy swoistą "internetową" sieć, przez którą odbywa się wymiana informacji i substancji odżywczych między poszczególnymi organizmami w ekosystemie. Zjawisko to, nazywane „Wood Wide Web”, pokazuje, jak drzewa i grzyby współdziałają na poziomie mikroskalowym, wymieniając się nie tylko substancjami odżywczymi, ale również informacjami chemicznymi, które pozwalają im dostosować się do zmieniającego się środowiska.
Wyjątkowość lasku przy „psiej górce”
Sobotni spacer przyrodniczy wokół „psiej górki”, prowadzony przez leśników Pawła Tkaczyka i Michała Książka, po raz kolejny unaocznił unikalność lasku sąsiadującego z górką. Tym razem jednym z wątków dyskusji był hipotetyczny wiek zadrzewień tego terenu. Lasek przy „psiej górce” na Ursynowie rzeczywiście pojawia się na starych mapach. Mapy topograficzne z przełomu XIX i XX wieku pokazują ten teren jako obszar zielony, wskazujący na las lub inne zadrzewienie. To, że w tym lasku rosną drzewa o długiej historii, wskazuje, że jest to obszar, który nie został przekształcony przez intensywną działalność ludzką.
W lasku znajdują się odrosty grabu wyrastające z bardzo starego pnia, liczącego ponad 200 lat. Grab jest gatunkiem mogącym żyć długo i rosnąć w warunkach leśnych, szczególnie w miejscach o dobrej wilgotności gleby. Graby mają tendencję do tworzenia nowych odrostów z pnia, co może prowadzić do powstania tzw. „żywego pnia”, na którym nowe drzewa rosną wokół starszej struktury. Tego typu drzewa są często świadectwem długotrwałego procesu wzrostu i adaptacji roślin do zmieniających się warunków środowiskowych.
Lasek przy „psiej górce” jest miejscem o dużej wartości ekologicznej. Drzewa tam rosnące tworzą skomplikowane ekosystemy, w których rosną różnorodne gatunki roślin i zwierząt. Starsze drzewa pełnią również funkcje habitatowe dla wielu gatunków owadów, grzybów, ptaków czy drobnych ssaków. Grzyby mikoryzowe, które współpracują z korzeniami starych drzew, również odgrywają ważną rolę w utrzymaniu zdrowia tego ekosystemu.
Tego typu tereny stanowią istotny element bioróżnorodności w miastach, a ich zachowanie jest kluczowe nie tylko z perspektywy przyrodniczej, ale także edukacyjnej. Część z tych drzew może stanowić cenne miejsce do badań ekologicznych, pokazujących, jak naturalne ekosystemy funkcjonują w miejskim krajobrazie.
Spacerując wśród drzew lasku, w kilku miejscach usłyszałem delikatny szum, przypominający szept. Raz nawet udało mi się coś zrozumieć, jakby... zostawcie nas w spokoju, zostawcie nas w spokoju. Czyżbym słyszał głosy drzewa?
