Serwis korzysta z plików cookies. Korzystanie z witryny oznacza zgodę, że będą one umieszczane w Państwa urządzeniu końcowym. Mogą Państwo zmienić ustawienia dotyczące plików cookies w swojej przeglądarce.

Dowiedz się więcej o ciasteczkach cookie klikając tutaj

Wielkie dzieła pozytywistów lat dwudziestych

10-03-2021 20:28 | Autor: Prof. dr hab. Marian Marek Drozdowski
W kłopotach dnia codziennego wynikających z trzeciej fali pandemii, frustracji społecznych towarzyszących tej fali, zainteresowanie opinii publicznej wielkimi wydarzeniami historycznymi sprzed stu lat jest minimalne.

A były to: Uchwalenie przez Sejm Ustawodawczy 17 marca Konstytucji demokratycznej, opartej na kompromisie czołowych sił politycznych kraju. Konstytucja ta stabilizowała ustrój społeczny Rzeczypospolitej. Jak pisał wybitny znawca polskiego ustroju politycznego prof. Stanisław Kutrzeba: „Konstytucja przepojona była na wskroś demokratycznym i wolnościowym duchem, w całej pełni przeprowadzała zasadę równości wszystkich wobec prawa, zapewniała prawa wolności osobistej, sumienia i wyznania, nietykalności mieszkania, tajemnicy listowej, swobody zgromadzeń, stowarzyszeń i koalicji, możność wnoszenia petycji, wolność prasy; stała na stanowisku uznania własności indywidualnej, ale dopuszczała wywłaszczenia „ze względów wyższej użyteczności za odszkodowaniem”, więc także dla celów reformy agrarnej...

Konstytucja marcowa nawiązywała silnie do tradycji dawnej Rzeczypospolitej, zwłaszcza do konstytucji 3 maja 1791 r., zapewniała w życiu państwa – za wzorem tamtej – przewagę sejmowi, któremu prócz władzy ustawodawczej oddawała silny wpływ na całą administrację.”

Zawarcie 18 marca Pokoju Ryskiego, poprzedzonego 12 października 1920 umową o Preliminariach pokojowych i Rozejmie. W wyniku tych umów nastąpiła demobilizacja armii polskiej, przeprowadzona przez gen Kazimierza Sosnkowskiego – ministra spraw wojskowych, niedoszłego absolwenta Politechniki Lwowskiej (Wydział Architektury), powrót do pracy pokojowej setek tysięcy żołnierzy, w tym techników i inżynierów. Znany historyk dziejów najnowszych pracujący na obczyźnie Władysław Pobóg-Malinowski, krytyk Traktatu Ryskiego za przekreślenie planów federacyjnych Piłsudskiego, walory Traktatu Ryskiego widział „w zakończeniu zwycięskich zmagań z Rosją Sowiecką, podniesieniu walorów Rzeczypospolitej i jej czołowej pozycji na obszarze środkowej Europy, umocnieniu pozycji Polski w stosunkach polsko- francuskich”.

Plebiscyt na Górnym Śląsku 20 marca, który dał Polsce tylko 40,3 % głosów, w tym większość w okręgu wielkoprzemysłowym. Po niekorzystnym dla Polski wstępnym podziale Górnego Śląska – III Powstanie Śląskie, wytężona działalność polityczno-dyplomatyczna, przede wszystkim Wojciecha Korfantego i pomoc Francuzów doprowadziły decyzją Konferencji Ambasadorów 21października 1921 r. do korzystniejszego podziału, któremu Polska zawdzięczała ca 40 % potencjału przemysłowego i energetycznego.

Konsekwencje wspomnianych wydarzeń marca 1921 r. trwają do dzisiaj i winny być skrupulatnie analizowane. Prof. inż. Ignacy Mościcki, wybitny chemik i fizyk zorganizował 2 kwietnia 1920 roku I Zjazd poświęcony organizacji nauki w Polsce. Krytykował zaniedbania w dziedzinie rozwoju nauk technicznych, wyposażenia uczelni i instytutów w aparaturę naukową i stan materialny ludzi nauki. Uczonych i techników określił mianem armii obrony ekonomicznej kraju. Inwestowanie w tę armię uważał za najpilniejszą potrzebę państwa. Wierzył, że będą to inwestycje najbardziej wydajne. W 1922 r. proponował rozbudowę przemysłu hutniczego, opartego na rudach kielecko-radomskich, produkcję kwasu siarkowego w Polsce centralnej i związków azotowych. Jako dyrektor fabryki amoniaku i karbidu w Chorzowie, wspólnie ze swym zastępcą do spraw technicznych inż. Eugeniuszem Kwiatkowskim rozpoczął proces integracji przemysłu górnośląskiego z resztą Polski.

Zapomnianym bohaterem tej integracji był inżynier górnictwa Józef Kiedroń (1879-1932), inicjator utworzenia w październiku 1918 r. Rady Narodowej Śląska Cieszyńskiego, członek Związku-Ludowo Narodowego, kierownik Wydziału Przemysłu i Górnictwa Polskiego Komisariatu Plebiscytowego, dbający o ciągłość produkcji mimo fali strajkowej i III Powstania Śląskiego. Brał udział w konferencji w Spa, latem 1920. Od lutego 1922 do grudnia 1923 kierował Departamentem Śląskim w Ministerstwie Przemysłu i Handlu, a od grudnia 1923 do maja 1925 całym ministerstwem w gabinecie Władysława Grabskiego. Rozpoczął polonizację kadry kierowniczej na G. Śląsku, zintensyfikował budowę portu w Gdyni i rozbudowę połączeń Gdyni z G. Śląskiem. W 1925 r. był prezesem zarządu spółki filialnej Zjednoczonych Hut Królewska i Laura, a od 1926 r. organizatorem i prezesem Syndykatu Polskich Hut Żelaza.

W akcji plebiscytowej, a późnej w integracji gospodarki G. Śląska z resztą ziem polskich istotną rolę odegrał inż. Andrzej Wierzbicki (1877-1962) – latach 1917-1918 jeden z przywódców Związku Niezawisłości Gospodarczej, członek Tymczasowej Rady Stanu. W 1919 r, członek Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu i kierownik polskich ekspertów ekonomicznych na Konferencję Pokojową w Paryżu, pracujących pod patronatem Władysława Grabskiego. W Sejmie Ustawodawczym Wierzbicki był głównym trybunem praw Polski do G. Śląska. Jego przemówienie z 1 lipca 1920 r. w tej sprawie marszałek Sejmu Trąmpczyński upowszechnił w języku ojczystym i językach międzynarodowych jako dokument urzędowy. W czasie wojny polsko-bolszewickiej Wierzbicki kierował Komitetem Przemysłowym na Potrzeby Armii. Jako dyrektor naczelny Centralnego Związku Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów (Lewiatana) i członek Rady Banku Handlowego umiał wykorzystać koniunkturę wojenną, (zamówienia amii) i czasy umiarkowanej inflacji (1920-1922) dla odbudowy wielu gałęzi przemysłu polskiego, Wspierał go w tej sprawie inż. Piotr Drzewiecki (1865-1943) prezydent Warszawy, prezes Stowarzyszenia Techników Polskich, twórca Ligi Pracy i Polskiego Banku Komunalnego, założyciel w Chorzowie Pierwszej Fabryki Lokomotyw S.A, wiceprezes Rady Obrony Stolicy i organizator jej cywilnej obrony latem 1920 r. Drzewiecki był aktywnym działaczem Komitetu Zjednoczenia Górnego Śląska z Rzeczpospolitą Polską i organizatorem pomocy finansowej ludności stolicy dla akcji plebiscytowej m. in. w postaci przeznaczenia na ten cel 10 % miesięcznych uposażeń pracowników miejskich i wysłania na G. Śląsk wielu przedstawicieli inteligencji twórczej a także młodzieżowych ochotników na II i III Powstanie Śląskie. Od 26 lutego1920 r. był członkiem założycielem Akademii Nauk Technicznych i członkiem czynnym jej Wydziału Nauk Mechanicznych.

Pierwszym prezesem Akademii był prof. Gabriel Narutowicz (1865- 1922) inżynier hydrotechniki, autor wielu projektów elektrowni wodnych. Od 1907 r profesor budownictwa wodnego na politechnice w Zurychu. Na zaproszenie ministra robót publicznych Józefa Pruchnika w maju 1919 r. konsultował on plan regulacji Wisły w obrębie Warszawy. Pozytywnie ocenił Wał Miedzeszyński i prowadzone roboty wałowe, we wrześniu tego roku konsultował projekty zbiorników wodnych na górskich dopływach Wisły: Sole, Dunajcu. Tak samo też ocenił projekt zbiornika w Porąbce na Sole. Był zwolennikiem budowy siłowni wodnej w okolicach Rożnowa, jako uzupełnienia do projektu zbiornika w Jeziorsku. 23 czerwca 1920 r. Narutowicz został przewodniczącym Państwowej Rady Odbudowy, a 22 lipca ministrem robót publicznych. Osobiście zajął się on budową pierwszej po wojnie elektrowni wodnej w Gródku na Widze na Pomorzu oraz zapory w Porąbce, którą powierzył inż. Tadeuszowi Baekerowi. Inspirował powstanie służby hydrologicznej, mającej podstawowe znaczenie dla gospodarki wodnej kraju. Dzięki Narutowiczowi opracowano w Ministerstwie Robót Publicznych przez inż. Andrzeja Kędziora (1858-1938) i inż. Adama Pożańskiego (1870-1940) ustawę wodną, zatwierdzoną przez Sejm RP 19 września 1922 r.

Przy pomocy Ministerstwa Robót Publicznych do 1922 roku gminy wiejskie odbudowały 268 tys. budynków publicznych, w tym 2,5 tys. szkół i 159 kościołów. Samorządy miejskie wzniosły 16 nowych budynków publicznych, w tym głównie szkół i łaźni. Odbudowano i wyremontowano 2600 mostów, w tym 27 żelaznych. Uporządkowano większość zniszczonych dróg i wybudowano 200 km nowych i rozpoczęto budowę dalszych 500 km. Rozpoczęto przebudowę warszawskiego węzła kolejowego i budowę Transatlantyckiej Stacji Telegrafu. Według budowniczego portu w Gdyni inż. Tadeusza Apolinarego Wendy (1863-1948), wybitnego inżyniera komunikacji, budowniczego linii kolejowych w Rosji i Królestwie Polskim, rozpoczęto z inicjatywy gen. Sosnkowskiego – ministra spraw wojskowych – budowę Tymczasowego Portu Wojennego i Schroniska dla Rybaków. Narutowicz – swemu następcy Tadeuszowi Łopuszańskiemu w resorcie robót publicznych – przygotował projekt ustawy, przyjętej 23 września 1922 r. o budowie Gdyni. Bezpartyjny dotychczas Narutowicz był twórcą, wraz z inż. Leopoldem Skulskim byłym premierem, Juliuszem Łukasiewiczem i Stanisławem Kętrzyńskim centrowej Unii Demokratyczno-Narodowej, z następującym programem: „Chcemy przezwyciężyć tradycyjną polską niechęć do państwa, chcemy wyplenić bujny egoizm partyjny, rozwijający się kosztem narodowości i wpoić każdemu mieszkańcowi Polski przeświadczenie, że winien dać ustawom i organom państwa posłuch i szacunek; chcemy, by Polska, nawiązując do swych tradycji najlepszych, wzorowała się na krajach Zachodu.” Zwolennicy tego programu w wyborach listopadowych 1922 r. do Sejmu i Senatu nie zdobyli ani jednego mandatu.

Po zabójstwie prezydenta RP Gabriela Narutowicza – jego następca Stanisław Wojciechowski 29 kwietnia 1922 r. otworzył pierwsze portowe nabrzeże w Gdyni w obecności oficerów statków wojennych Francji, Wielkiej Brytanii, Estonii i zapowiedział powstanie nowoczesnej polskiej floty handlowej i wojennej.

Źródła:

- Kirkor- Kiedroniowa Zofia, Wspomnienia, Część II lata 1920- 1932

Kraków 1989

- Landau Zbigniew,Tomaszewski Jerzy, Gospodarka Polski międzywojennej, T. I 1918-1923, Warszawa 1967;

- Łakomy L, Inż. Józef Kiedroń. Ideał współczesnego Polaka, Katowice 1933

- Wierzbicki Andrzej, Wspomnienia i dokumenty T I (1877-1920), Warszawa 1958

Prace autora szkicu

- Gabriel Narutowicz Prezydent RP we wspomnieniach, relacjach i

dokumentach, Warszawa 2004;

- Śląsk w polskiej myśli społeczno-politycznej XX wieku, Opole 2011;

- Budowniczowie II Rzeczypospolitej, Warszawa 2018;

- Wojna polsko- bolszewicka 1918-1921 z warszawskiej perspektywy, Warszawa 2020;

- Piotr Drzewiecki, Radom 2020.

Fot. wikipedia

Wróć