Serwis korzysta z plików cookies. Korzystanie z witryny oznacza zgodę, że będą one umieszczane w Państwa urządzeniu końcowym. Mogą Państwo zmienić ustawienia dotyczące plików cookies w swojej przeglądarce.

Dowiedz się więcej o ciasteczkach cookie klikając tutaj

Romanowowie – ważna dla Polski linia dynastyczna (1)

21-07-2021 21:19 | Autor: Prof. dr hab. Lech Królikowski
Inicjatorem utworzenia Królestwa Polskiego był cesarz Rosji Aleksander I Romanow. Wywodził się z jednej z dwóch historycznych dynastii rosyjskich. Pierwszą byli Rurykowicze, którzy panowali w państwie moskiewskim do 1610 roku (z przerwą w latach 1598-1606). Ostatnim (z głównej linii) był syn Iwana Groźnego Fiodor I. Z Rurykowiczów wywodził się także Wasyl IV Szujski, który zmarł w polskiej niewoli w Gostyninie 12 września 1612 roku.

Drugą, a zarazem ostatnią moskiewsko/rosyjską dynastią byli Romanowowie. Pierwszym władcą z tej dynastii był Michał III, powołany na tron moskiewski w 1613 roku. Po jego śmierci w 1645 r. tron objął syn Aleksy, który panował do 1676 r. Po jego śmierci państwem władali: w latach 1676-1682 – Fiodor III, w latach 1682-1689 – Iwan V, a w latach 1689-1725 – Piotr I Wielki, od 1721 r. - cesarz.

Po Piotrze I tron objęła jego żona Katarzyna Skawrońska, która pod imieniem Katarzyny Pierwszej panowała w latach 1725-1727. Piotr miał jednego syna Aleksego, którego na rozkaz ojca uwięziono i skazano na śmierć (1718 r.). Po śmierci Katarzyny I (1727 r.) na tron powołano jedenastoletniego syna Aleksego – Piotra, który panował niespełna trzy lata (1727-1730) pod imieniem Piotr II. Na nim (w 1730 r.) wygasła męska linia Romanowów, po czym nazwę rodu przyjął spowinowacony z Romanowami niemiecki ród Holstein-Gottorp. Fakt sprawowania władzy w Rosji przez Niemców był powszechnie znany i artykułowany w szczególnych chwilach, np. podczas buntu dekabrystów, gdzie żołnierze i pospólstwo wołało: „Precz stąd z Niemcami” (2).

Po Piotrze II na rosyjskim tronie zasiadła córka Iwana V, brata Piotra I – Anna, która panowała od 1730 do 1740 r. Anna władzą dzieliła się ze swoim kochankiem Ernstem Bironem (Ernest Jan Bühren), który z łaski i z poparciem Anny został księciem – wówczas jeszcze polskiej – Kurlandii i Semigalii, a po śmierci Anny w 1740 r. stał się regentem Cesarstwa Rosyjskiego w zastępstwie małoletniego cara Iwana VI (Antonowicza z dynastii Welfów). Interesującym faktem jest to, że faworyt Anny przybrał herb i nazwisko francuskich książąt Bironów, a także zakupił dobra ziemskie Syców na Dolnym Śląsku. „Wolne państwo stanowe Syców” (niem. der freien Standesherrschaft Groß Wartenberg), było jednostką terytorialną istniejącą od 1489 r. Bironowie władali dobrami sycowskimi do 1945 roku.

Ernst Biron został szybko usunięty z funkcji regenta i zesłany na Syberię. Z biegiem lat łagodzono jego uwięzienie, aż w końcu powrócił na tron kurlandzki odebrany wówczas synowi Augusta III władcy Rzeczypospolitej – Karolowi Krystianowi Wettynowi. Biron wybudował w Kurlandii dwie wspaniałe rezydencje: w Mitawie (stolicy Kurlandii) oraz w miejscowości Rundãle.

Cesarzowa Anna Iwanowna wyznaczyła na swego następcę Iwana, syna wnuczki cara Iwana V, żony księcia brunszwickiego. W chwili śmierci Anny, następca tronu miał zaledwie dwa i pół miesiąca (Iwan VI). Z tronu usunęła go córka Piotra I – Elżbieta, która panowała od 1741 do 1762 r.. Na następcę wyznaczyła swego siostrzeńca, księcia holsztyńskiego, który przyjął imię Piotr III, a wraz ze swymi potomkami przyjął nazwisko Romanow, rezygnując z nazwiska rodowego. Elżbieta wybrała mu także żonę, którą została Zofia Anhalt-Zerbst ze Szczecina. W wyniku przewrotu pałacowego Piotr III został zamordowany, a w czerwcu 1762 r. na czele państwa stanęła jego żona, która panowała 34 lata pod imieniem Katarzyny II. Do historii weszła jako Katarzyna Wielka, a do ludowej legendy jako nimfomanka. Jednym z jej kochanków był późniejszy król Stanisław August Poniatowski, z którym miała córkę Annę (zmarła w niemowlęctwie). Następcą Katarzyny został jej syn Paweł I (1796-1801), zamordowany „przez bliskich współpracowników za wiedzą i, jak się wydaje, także za przyzwoleniem swego syna – Aleksandra I (1801-1825)” (3).

Władza rosyjskich carów, szczególnie w XIX wieku, znacznie różniła się od władzy innych monarchów europejskich. W rosyjskim zbiorze praw (Swod zakonow rossijskoj impierii, Petersburg 1897, I, cz. 1) napisano:

„Cesarz rosyjski jest monarchą samowładnym i absolutnym. Posłuszeństwo jego władzy najwyższej nie powinno być skutkiem samej tylko bojaźni, lecz jest również sprawą sumienia, co sam Bóg postanawia”. W tamtej Rosji car był źródłem prawa. Mógł obchodzić ustanowione wcześniej prawo, a nawet działać sprzecznie z jego przepisami. Nie było to bezprawiem, gdyż to właśnie car (cesarz) odpowiadał przed Bogiem za wszystkie swe uczynki i za postępowanie swoich poddanych. Bez przyjęcia do wiadomości powyższego, trudno niekiedy zrozumieć postępowanie rosyjskich monarchów w Królestwie Polskim, ale także – do pewnego stopnia – władzy komunistycznych dyktatorów po 1917 roku.

„Rosyjskie prawo sukcesji, ustanowione przez cara Pawła w 1797, stawiało pięć warunków: po pierwsze, monarcha musi być wyznania prawosławnego. Po drugie, musi być mężczyzną (o ile w carskiej rodzinie znajdują się odpowiedni kandydaci). Po trzecie, matka i żona monarchy lub następcy tronu przed zawarciem małżeństwa muszą przejść na prawosławie. Po czwarte, monarcha lub następca tronu musi poślubić kobietę z innej dynastii panującej; małżeństwo z kobietą niższego stanu, nawet gdyby należała ona do najznakomitszej arystokracji, uniemożliwia takiej parze i jej potomkom wstąpienie na tron. Po piąte, przyszły monarcha może ożenić się tylko za zgodą panującego cara” (4).

Cesarzami Rosji i królami Królestwa Polskiego było pięciu władców: Aleksander I (1815-1825), Mikołaj I (1825-1855), Aleksander II (1855-1881), Aleksander III (1881-1894) oraz Mikołaj II (1894-1915). Rządy w Królestwie Polskim zależały więc, w dużej mierze, od osobowości poszczególnych cesarzy-królów, a także ich namiestników – później generał-gubernatorów warszawskich, chociaż bardziej prawidłowo byłoby nazwać ich generał-guberatorami Królestwa Polskiego, albowiem ich władza obejmowała całe Królestwo, a każda gubernia – w tym warszawska – miała swojego gubernatora.

 

Przypisy:

1. Redakcja „Passy” postanowiła zaprezentować P.T. Czytelnikom kilka wybranych fragmentów nowej książki prof. Lecha Królikowskiego, pt.: Polskie Królestwo Romanowów. Książka jest aktualnie przygotowywana do druku przez „Wydawnictwo Warszawskie”. Do prezentacji wybrano jeden z licznych wątków tej pracy – postaci pięciu rosyjskich carów, którzy w latach 1815-1915 władali znaczną częścią ziem polskich. W wybranych fragmentach pominięto przypisy, a teksty nieco skrócono (w porównaniu z wersją książkową).

2. Ursyn Niemcewicz Julian, Dziennik z lat 1820-1828, wybór i opracowanie Izabella Rusinowa, Aleksandra Krupa, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2012, s. 208.

3. Serczyk Władysław A., Romanowowie, [w:] Dynastie Europy, praca zbiorowa pod red. Antoniego Mączaka, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 1997, 2003, s. 358.

4. Massie Robert K., Romanowowie ostatni rozdział, Wyd. „Amber”, wyd. II, Warszawa 2007, s. 230-231.

Wróć