Kryzys uchodźczy w liczbach
Od 24 lutego 2022 roku przez Warszawę przejechało ponad 1,1 mln uchodźców z Ukrainy. W pierwszych dniach wojny po pomoc zgłaszało się nawet 40 tys. osób dziennie. Obecnie do stolicy dociera ok. 7 tys. uchodźców tygodniowo, z czego ok. 95% rusza w dalszą podróż.
Według oficjalnych danych wśród mieszkańców Warszawy wciąż jest ponad 104 tys. obywateli Ukrainy, wśród nich 17 tys. to młodzież i dzieci, uczęszczające do miejskich placówek oświatowych – przedszkoli, szkół podstawowych i ponadpodstawowych. W stołecznych szpitalach przez ostatnie 12 miesięcy urodziło się 359 dzieci ukraińskich.
W 2022 roku Warszawa przeznaczyła 52 mln zł na pomoc uchodźcom tylko ze środków samorządowych.
Warszawa ruszyła z pomocą
W stolicy z dnia na dzień od rosyjskiej inwazji uruchomiono punkty informacyjne oraz ośrodki pobytowe dla uciekających przed wojną Ukraińców. 8 z nich wciąż działa i mieszka tam ponad 1,8 tys. osób. Wszyscy przebywający w nich uchodźcy poza zakwaterowaniem mają zapewnione także całodzienne wyżywienie.
Dodatkowo w punktach pobytowych mieszkańcy mogą skorzystać ze wsparcia psychologicznego, doradztwa zawodowego, nauki języka polskiego, a dzieci dodatkowo z zajęć wspierających ich rozwój oraz stan zdrowia psychicznego. Dzięki współpracy z UNICEF w miejskich ośrodkach pomocy społecznej zostało zatrudnionych 45 pracowników socjalnych, 25 asystentów rodziny oraz 20 pracowników, którzy pomagają na co dzień obywatelom Ukrainy.
Na początku wojny, od 26 lutego do 31 maja 2022 roku, uchodźcy korzystali z darmowych przejazdów komunikacją publiczną. Oprócz tego według danych z ZTM pomiędzy punktami pobytowymi i informacyjnymi przewieziono ponad 156 tys. osób.
W najtrudniejszym momencie kryzysu uchodźczego z pomocą ruszyli także warszawiacy. Organizowali zbiórki żywności, odzieży, ale także udostępniali swoje domy i mieszkania Ukraińcom w potrzebie. Wielu mieszkańców zaangażowało się również w wolontariat – łącznie ponad 12 tys. osób.
W związku z napływem Ukraińców Warszawę wspierały organizacje pomocowe, takie jak: Norwegian Refugee Council, Polskie Centrum Pomocy Międzynarodowej, Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy, World Central Kitchen i UNHCR. Do dziś uchodźcy objęci są pomocą społeczną. Skorzystało z niej dotychczas blisko 50 tys. uchodźców.
Ochrona dziedzictwa Ukrainy
Już w pierwszych miesiącach wojny prezydent m. st. Warszawy powołał Dom Odbudowy Ukrainy (DOU). To inicjatywa, która wspiera ukraińskie samorządy w trudnym wojennym czasie w zabezpieczaniu zabytków i miejsc o znaczeniu historycznym.
W pierwszych miesiącach wojny stołeczny konserwator wraz z partnerami zorganizował zbiórkę i wysyłkę materiałów i sprzętu gaśniczego. Posłużyły one do zabezpieczania zabytków przed ostrzałem i dalszymi uszkodzeniami. W tej chwili wysyłane są generatory prądu.
DOU kontaktuje się z przedstawicielami służb konserwatorskich ukraińskich miast np. z Charkowa, Chersonia, Dniepru, Kijowa, Lwowa, Łucka, Mikołajowa i Odessy.
Dzięki środkom przyznanym przez Radę m. st. Warszawy zakupiono i zamontowano 50 okien w zniszczonej atakami, zabytkowej bibliotece w Czernihowie.
Pomoc w znalezieniu pracy
Wszyscy, którzy musieli uciec przed wojną z własnych domów, poszukiwali najpierw bezpiecznego schronienia, ale później także pracy, dlatego ważnym punktem na pomocowej mapie stolicy stała się ul. Marszałkowska 77/79. Już 15 marca 2022 r. uruchomiono tam punkt dla osób z Ukrainy. Uchodźcy mogą się tam zarejestrować, szukać ofert pracy, i szkoleń, a wykwalifikowani pracownicy punktu posługują się językiem ukraińskim lub rosyjskim. Od początku działania punktu do 31 grudnia 2022 r. zarejestrowano 5 561 osób, z czego 4 871 to kobiety (88%).
Wśród rejestrujących się od początku dominują osoby z wykształceniem wyższym (61% ogółu), druga duża grupa to osoby z wykształceniem średnim (33%). Uchodźcy w 42% deklarują znajomość języka polskiego i w 34% znajomość języka angielskiego.
Deklarowane preferencje zawodowe wszystkich zarejestrowanych obywateli Ukrainy obejmują branże: gastronomia (kelnerzy, bariści, kucharze, pomoc kuchenna), fryzjer/kosmetyczka, sprzątanie (w tym hotelarstwo), handel/sprzedaż (w tym sprzedawcy, kasjerzy), logistyka (pakowacze, magazynierzy, wykładanie towaru), produkcja – prace proste, specjaliści – branża IT i inne (wymagany język polski lub angielski), usługi opiekuńcze (opieka nad dziećmi, osobami starszymi, osobami niepełnosprawnymi).
Kultura na rzecz uchodźców
Również warszawska kultura solidaryzuje się z narodem ukraińskim i wspiera osoby, które znalazły schronienie w Polsce. Już w marcu 2022 r. ogłoszono program „Stypendia interwencyjne” dla twórców. Jednorazowe stypendia w wysokości do 5 tys. zł były wypłacane artystom z Ukrainy, których wojna zmusiła do opuszczenia rodzinnych stron.
Miasto wspólnie ze Staromiejskim Domem Kultury przystąpiło także do programu „Cash for work”, czyli interwencyjnego zatrudniania uchodźców z Ukrainy w instytucjach kultury. Było to możliwe dzięki wsparciu Fundacji Polskie Centrum Pomocy Międzynarodowej – realizatora programu. Dzięki tej współpracy pod koniec ubiegłego roku 70 osób, które uciekły z Ukrainy z powodu wojny, zaczęło stałą pracę w warszawskich instytucjach kultury. To aktorzy, choreografowie, artyści, menedżerowie kultury.
Poza tym wieloletnie finansowanie na lata 2023-2025 w konkursach festiwalowych otrzymali organizatorzy Ukraina Festiwal Filmowy oraz Dni Muzyki Ukraińskiej w Warszawie. A przy Muzeum Sztuki Nowoczesnej powstał Solidarny Dom Kultury “Słonecznik”. To kryzysowe centrum solidarności i wsparcia w pierwszych dniach po inwazji Rosji na Ukrainę obecnie funkcjonuje jako otwarty, solidarny, wielojęzyczny i wielokulturowy dom kultury. Z kolei warszawski Teatr Druga Strefa od początku wojny bardzo aktywnie wspiera twórców z Ukrainy, dając im swoją przestrzeń i możliwość zabrania głosu oraz zaprezentowania swojej twórczości.
W związku z rocznicą stołeczne instytucje zapraszają na specjalne wydarzenia. Centrum Kultury Filmowej im. Andrzeja Wajdy organizuje 24 lutego o godz. 18:00 Forum Europa-Ukraina: Kultura i opór. A magazyn „Frieze” we współpracy z Solidarnym Domem Kultury “Słonecznik” oraz Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie zapraszają na wydarzenie „Formy oporu. Rozmowa o tym jak uratować ukraińską sztukę i kulturę".
Także Teatr Druga Strefa zaprasza 24 lutego na wznowienie spektaklu „Modlimy się, żeby wszystko było dobrze”, który jest wstrząsającym zapisem pierwszych dni konfliktu w Ukrainie. 25 lutego zostanie pokazany spektakl „Noc Helvera”, który jest krzykiem sprzeciwu wobec zła. Oba przedstawienia wyreżyserował Sylwester Biraga.
W związku z obchodami rocznicowymi jedno z najbardziej eksponowanych miejsc w stolicy – skarpa przy warszawskiej Nike – będzie przypominać o toczącej się wojnie w Ukrainie. Napis #NieZapominajmy obsadzono tam bratkami w kolorach ukraińskiej flagi.
Wojna zmieniła Warszawę
– Od początku wybuchu wojny to samorząd, NGO-sy i mieszkańcy byli na pierwszej linii pomocy uchodźcom. Jestem dumny z naszego miasta - wszyscy natychmiast otworzyli swoje serca i domy dla Ukraińców potrzebujących wsparcia. A co więcej, ta pomoc w wielu przypadkach jest kontynuowana do dzisiaj. Rok temu postawiono przed nami ogromne wyzwanie, ale daliśmy radę. Pokazaliśmy, że warszawiacy są solidarni, zaangażowani i gotowi nieść pomoc potrzebującym w każdej sytuacji. Dziękuję Państwu za ten wysiłek i otwartość wobec naszych gości, którzy mam nadzieję, z każdym dniem coraz lepiej odnajdują się w naszym mieście. Slava Ukraini! – mówi prezydent Rafał Trzaskowski.
W pierwszych tygodniach wojny do Warszawy napłynęło około 350 tys. osób. W większości kobiet i dzieci. Pierwsza fala stanowiła ogromne obciążenie dla infrastruktury dworcowej i drogowej. Do miasta i przez miasto przejechały dodatkowe dziesiątki tysięcy aut i autokarów. W sumie, według danych m.st. Warszawy przez stolicę przejechał od 24 lutego 2022 r. dodatkowy ponad milion osób.
W procesie rejestracji PESEL w całej Polsce zarejestrowało się ok 1,5 mln osób. W Warszawie jest to 165 tys. osób, czyli ponad 10% wszystkich. A w całym Obszarze Metropolitarnym Warszawy – 240 tys. Aktywny status UKR – uprawniający do korzystania z pomocy i świadczeń i przysługujący osobom, które nie wróciły do Ukrainy na dłużej niż 30 dni – posiada w Warszawie 105 tys. osób (w całej Polsce jest to 985 tys.). Nie ma danych pokazujących ile uchodźców w rzeczywistości przebywa w mieście, ale jest ich z pewnością więcej niż wynika to z samego faktu rejestracji w Warszawie.
Według danych ZUS w styczniu 2022 liczba osób ubezpieczonych, którzy w zgłoszeniu do ubezpieczeń emerytalnego i rentowego w Warszawie podali obywatelstwo ukraińskie wynosiła 90 tys. Dzisiaj jest to to 100 tys. regularnie odprowadzających składki.
Po wybuchu wojny, obie te grupy nałożyły się w części na siebie, co pozwala szacować faktyczną liczbę ukraińskich mieszkańców miasta na większą niż wynika to z liczby rejestracji i posiadania statusu UKR. Może to być przedział 150-180 tys. osób. Uwzględniając osoby mieszkające poza Warszawą, w powiatach Obszaru Metropolitarnego Warszawy, jest to zapewne ponad 200 tys. mieszkańców, dla których Warszawa jest istotną częścią życia zawodowego i/lub prywatnego.
Podsumowując, od 24 lutego Warszawa „urosła” o ok 10% pod względem liczby ludności, która regularnie korzysta z miejskiej infrastruktury i usług. Efekt uchodźczy jest dla miasta ogromną zmianą: Warszawa zmienia swój charakter na miasto wieloetniczne. Już przed wojną składki na ubezpieczenie społeczne do ZUS w Warszawie regularnie odprowadzało ok 160 tys. obcokrajowców. Obywatele i obywatelki Ukrainy są największą grupą narodową w mieście po Białorusinach, ale na mapę narodowości stolicy składa się także wiele innych nacji. Warszawa stała się miastem nie tylko tranzytowym w drodze na zachód Europy, ale miastem które będzie jednym z ważniejszych centrów aktywności migracyjno-uchodźczej także w przyszłości.
Schronienie pod warszawskim dachem
Dominują dorosłe kobiety, których w całej grupie uchodźczej jest prawie połowa. Dorosłych mężczyzn jest kilkanaście procent. Reszta to dzieci i młodzież, których w takiej liczbie nie było w mieście przed 24 lutym. Jest ich ponad 36 tys. z czego niecała połowa uczęszcza do warszawskich placówek edukacyjnych. Najwięcej, około 10 tys. do szkół podstawowych, niespełna 5 tys. do przedszkoli i punktów przedszkolnych, a niecałe 2 tys. do szkół ponadpodstawowych.
Zdecydowana większość uchodźców znalazła zakwaterowanie na rynku, wśród swoich przyjaciół lub znajomych. Do miejskiej bazy mieszkań dla uchodźców, do której mieszkańcy zgłaszali gotowość użyczenia mieszkania, zgłoszono ponad 5 tys. mieszkań, z czego ponad 1 tys. jest wciąż zasiedlony. Około 2 tys. osób przebywa natomiast w miejskich punktach pobytowych.
