Serwis korzysta z plików cookies. Korzystanie z witryny oznacza zgodę, że będą one umieszczane w Państwa urządzeniu końcowym. Mogą Państwo zmienić ustawienia dotyczące plików cookies w swojej przeglądarce.

Dowiedz się więcej o ciasteczkach cookie klikając tutaj

Polski listopad sto lat temu!

11-11-2020 20:45 | Autor: Prof. dr hab. Marian Marek Drozdowski
Po świeżo zakończonej wojnie z bolszewikami i rozejmie zawartym w Rydze nasz wywiad wojskowy,kierowany przez oficerów orientacji belwederskiej, tak oceniał sytuację na przełomie października i listopada 1920 roku:

„Świadomość, że zaczyna się okres , w którym rezultaty orężnego wysiłku mają być utrwalone i rozszerzone przez wytężony i jednolity wysiłek całej ludności cywilnej, że Polska zdać musi egzamin ze swych zdolności do rozwoju gospodarczego i społecznego i że nie tylko najżywotniejszy interes, ale i honor państwa wymaga, aby egzamin ów wypadł nie gorzej od egzaminu wojennego – ta świadomość jest wspólna wszystkim odłamom społecznym i wszystkim ugrupowaniom politycznym Polski. Idzie ona w parze z poczuciem, że trudności, jakie piętrzą się na nowej drodze są olbrzymie, większe niż w jakimkolwiek z mocarstw europejskich”. Tymi trudnościami pozostwały przede wszystkim: dążności dzielnicowe, niski poziom uświadomienia politycznego szerokich warstw ludności, niezałatwiona sprawa Gdańska, Górnego Śląska, Galicji Wschodniej, Wileńszczyzny, brak ostatecznego załatwienia sprawy rosyjskiej. Trwała ostra kampania ruchu narodowo-ludowego przeciw Naczelnikowi Państwa. Akcja lewicy i PSL „Piast” przeciwko Senatowi, strajki ekonomiczne, kierowane przez PPS , związane z pogarszającymi się warunkami aprowizacyjnymi i wzrostem drożyzny, wreszcie – konflikt między Związkiem Robotników Rolnych a Związkiem Ziemian. Oto kalendarium listopadowych wydarzeń w 1920 roku:

1 listopada

– Józef Piłsudski rozmawiał w Kamieńcu Podolskim z przedstawicielami misji wojskowych Francji, Stanów Zjednoczonych, gen. Bałachowiczem i Wranglem na temat sytuacji politycznej i wojskowej po podpisaniu polsko- sowieckich preliminariów o zawieszeniu broni. Pobyt Piłsudskiego w Kamieńcu Podolskim był utrzymany w tajemnicy przed opinią publiczną.

– Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów przyznał Ministerstwu Spraw Wojskowych, kierowanemu przez gen Kazimierza Sosnkowskiego, funduszu w wysokości 40 mln marek polskich na budowę tymczasowego portu wojennego i schroniska dla rybaków w Gdyni.

2 listopada

– Z Inicjatywy Zarządu Miasta Stołecznego Warszawy, kierowanego przez prezydenta Piotra Drzewieckiego, odbyły się uroczyste obchody Dnia Zadusznego. U wylotu al. 3 Maja i Nowego Światu wystawiono katafalk, przed którym przedstawiciele stowarzyszeń i oddziałów wojskowych składały wieńce.

6 listopada

– Paryski korespondent „Kuriera Warszawskiego” opublikował wywiad z Ignacym Paderewskim. Mistrz powiedział m. in: „ W kołach rozstrząsających najważniejsze zagadnienia świata we wszystkich krajach cywilizowanych działają wpływy czynników potężnych, a nieprzejednanie nam wrogich. Musimy się z tym liczyć. Ale z drugiej strony liczymy się z tym, że jesteśmy narodem wrażliwym i drażliwym, o przeczulonych nerwach z wygórowanym pojęciem o znaczeniu spraw polskich w układzie politycznym świata. Nam się wydaje, że wszyscy mają oczy zwrócone na Warszawę i że rozmowy dyplomatów obracają się dookoła naszych zagadnień.”

9 listopada

– W Paryżu Ignacy Paderewski – w imieniu Rządu Polskiego – podpisał z Senatem Wolnego Miasta Gdański konwencję regulującą wzajemne stosunki.

10 listopada

Trwał strajk włókniarzy Łodzi, Zgierza, Pabianic, Żyrardowa, Ozorkowa i Tomaszowa o radykalną podwyżkę płac i poprawę sytuacji aprowizacyjnej.

11 listopada

– Odbył się przemarsz ul Piotrkowską oddziałów wojskowych Łódzkiego Okręgu Generalnego, dowodzonego przez gen. Bolesława Olszewskiego, do kościoła św Stanisława Kostki. Tutaj orkiestry wojskowe odegrały hymny narodowe Polski i Francji, a liczni zgromadzeni wysłuchali patriotycznego kazania ks. Malinowskiego z Parafii Przemienienia Pańskiego w Dąbrówce.

– W Warszawie Naczelnik Państwa Józef Piłsudski wysłał do prezydenta Francji depeszę gratulacyjną i i odwiedził posła francuskiego Hectora de Panafieu.

14 listopada

– Rocznicę odzyskania niepodległości świętowano w Warszawie w tym dniu w połączeniu z wręczeniem Józefowi Piłsudskiemu buławy marszałkowskiej. Miasto było udekorowane od Belwederu do Zamku Królewskiego. W katedrze mszę celebrował biskup polowy Stanisław Gall.

– Buławę wykonaną przez profesora Uniwersytetu Wileńskiego Mieczysława Kotarbińskiego poświęcił kardynał Aleksander Kakowski. Okolicznościowe przemówienie wygłosił najstarszy wiekiem generał Karol Trzaska-Durski. Buławę i adres okolicznnościowy wręczył Piłsudskiemu – przy odgłosie wystrzałów armatnich – najmłodszy kawaler Orderu Virtuti Militari kapral Jan Żywek z 5. pułku piechoty. Następnie na Krakowskim Przedmieściu odbyła się defilada przed Naczelnym Wodzem. Po defiladzie zorganizowano na Zamku przyjęcie. W Ratuszu Warszawskim prezydent Piotr Drzewiecki urządził akademię, a wieczorem odbyło się przedstawienie w Teatrze Wielkim. Późnym wieczorem Piłsudski ucztował z żołnierzami w szampańskim nastroju na przyjęciu w gospodzie żołnierskiej w Alejach Jerozolimskich.

15 listopada

– Pracownicy fizyczni i umysłowi uzyskali znaczne wzbogacenie swych uprawnień socjalnych w postaci Kas Chorych.W Warszawie odbyła się tego dnia inauguracja Kasy Chorych w stolicy kraju, zorganizowana przez Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej, kierowane przez ministra E. Pepłowskiego ze Stronnictwa Pracy Konstytucyjnej.

– W Belwederze zwołano pierwsze posiedzenie komisji analizy doświadczeń wojny polsko- bolszewickiej, ciała powołanego 12 listopada przez Naczelnego Wodza w składzie wyższych dowódców, w tym generałów. Uczestniczyli: Tadeusz Rozwadowski, Kazimierz Sosnkowski, Józef i Stanisław Hallerowie, Stanisław Szeptycki, Edward Śmigły-Rydz, Władysław Sikorski.

17 listopada

– Liga Narodów zatwierdziła projekt konstytucji gdańskiej uzupełniony zastrzeżeniem, że Gdańsk nie może budować fortyfikacji i stanowić podstaw operacyjnych dla sił lądowych i morskich. Obronę Gdańska prowadzić będzie państwo., któremu Liga Narodów powierzy mandat militarny, gdy zajdzie ku temu potrzeba.

– Po miesięcznej przerwie rozpoczęły się w Rydze rokowania o definitywny pokój. Skład delegacji polskiej uległ zmianie, bo w skład ten nie weszli posłowie, ale rzeczoznawcy z różnych ministerstw. Skład Delegacji Polskiej przedstawiał się następująco: Jan Dąbski – przewodniczący, członkowie Stanisław Kauzik, Edward Lechowicz, Henryk Strassburger. Skład Rosyjsko-Ukraińskiej Delegacji: Adolf Joffe – przewodniczący oraz członkowie: I.S Hanecki, L. Oboleński i E.J Kwiryng. Pierwsze posiedzenie Konferencji Pokojowej otworzył J. Dąbski stwierdzając m. in.: „ Dotychczasowy chaos wojenny na wschodzie Europy szkodził nie tylko państwom wojującym, ale i całej Europie, która dopóty nie wróci do normalnych stosunków, dopóki na wschodzie nie zapanuje pokój, a twórcza pokojowa działalność nie odbuduje zrujnowanych warsztatów ludzkiej pracy. Pragniemy wziąć intensywny i twórczy udział w tej wielkiej odbudowie i dlatego chcemy pokoju opartego na wzajemnej wierze w obopólną lojalność, która jedynie daje pewność we wzajemnych stosunkach.”

– Wydział Narodowy Polski w Stanach Zjednoczonych, którego honorowym przewodniczącym był Ignacy Paderewski, w liście do niego podkreślał:

„ Zorganizowane w Wydziale Narodowym wychodźstwo tym ściślej się czuje z Panem związane, że wśród niebezpieczeństw, jakie grożą Ojczyźnie od partyjnych rządów w kraju, w Twoim Panie Prezydencie znakomitym ujęciu spraw narodowych, w Twoim doświadczeniu i niezmierzonej pracy, w geniuszu Twoim widzi potężną dźwignię i ratunek przy rozpaczliwych zabiegach w zespoleniu całego kraju pod hasłem narodowego odrodzenia”

– Paderewski jako pierwszy delegat Polski w Lidze Narodów, przemawiając kilkakrotnie na plenarnych posiedzeniach jej Zgromadzenia, mówił o konieczności pokojowej współpracy polsko- litewskiej, upominał się o przyjęcie do Ligi państw bałtyckich i Gruzji, poruszył konieczność zwalczania epidemii tyfusu plamistego w Europie Wschodniej. Wśród członków Polskiej Delegacji w Lidze Narodów znajdowali się obok Paderewskiego, jej przewodniczącego: Szymon Askenazy, Józef Wielowiejski, Bohdan Winiarski, książę Leon Łubieński, Sylwin Strakacz, płk Kochański, kpt Jerzy Zwierkowski, kpt Jan de Rosen.

18 listopada

Odbyła się uroczystość otwarcia Zakładów Amunicyjnych „Pocisk” na warszawskiej Pradze z udziałem Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego i Biskupa Polowego Stanisława Galla. Był to polska odpowiedź na początkowe żądanie Sowietów w Mińsku Litewskim likwidacji przemysłu wojennego jako jednego z warunków podpisania preliminariów pokojowych.

20 listopada

Bolszewicy zadali klęską wojskom Piotra Wrangla, opanowując Krym. Rząd Francuski, a także Rosyjski Komitet Polityczny w Polsce usilnie zabiegali o pomoc armii polskiej dla Wrangla, który nie zdobył się na uznanie praw Ukrainy i Białorusi do niepodległości i granicy wschodniej Rzeczypospolitej Polskiej uznanej przez Rozejm i Preliminaria Pokojowe z 12 października 1920 r.

21 listopada

W wyniku mediacji Komisji Ligi Narodów, z płk Pierre'm Chardingy na czele, podpisano rozejm na froncie polsko-litewskim na Wileńszczyźnie. Gen. Lucjan Żeligowski powstrzymał próbę odbicia Giedrojć i Szyrwint, zajętych 19-20 listopada przez wojska litewskie.

- W przemówieniu wygłoszonym w tym dniu na Moskiewskiej Gubernialnej Konferencji RKP (b) Włodzimierz Lenin tak propagandowo uzasadniał Rozejm i Preliminaria Pokojowe z Polską „ Zwycięstwo (?), które mimo porażki pod Warszawą odniosła w ostatecznym wyniku Armia Czerwona, ma szczególnie wielkie znaczenie. Zwycięstwo to postawiło bowiem Polskę w takiej sytuacji, że nie ma ona absolutnie sił do dalszego prowadzenia wojny. Polska musiała się zgodzić na pokój, który dał jej mniej niż to, co, proponowaliśmy w kwietniu 1920 roku przed polską ofensywą, kiedy to nie chcąc odrywać się od pracy na polu budownictwa gospodarczego, proponowaliśmy granice w najwyższym stopniu dla nas niekorzystne.” Lenin zapomniał dodać, że wtedy w wyniku sukcesów wojsk antybolszewickich, na czele z armią Antona Denikina, ważyły się losy bolszewickiej Rosji.

22 listopada

– Piłsudski przybył do Lwowa, aby odznaczyć Orderem Virtuti Militari miasto udekorowane flagami. Na dworcu powitał Naczelnika Państwa gen Tadeusz Rozwadowski w towarzystwie straży honorowej Ułanów Jazłowieckich. Obaj pojechali na plac Mariacki, gdzie Piłsudski przeszedł przed frontem oddziałów wojskowych i obrońców Lwowa. U stóp Pomnika Adama Mickiewicza, przy ołtarzu polowym, odbyła się msza polowa. Po niej Piłsudski – przy salwach armatnich – dekorował herb Lwowa, trzymany przez prezydenta miasta Józefa Neumanna, wymawiając słowa: „ Za zasługi położone dla polskości tego grodu i jego przynależności do Polski mianuje miasto Lwów kawalerem Krzyża Virtuti Militari. Po czym nastąpiła dekoracja obrońców Lwowa i defilada oddziałów przed lwowskim Ratuszem.

24 listopada

– Marszałek Józef Piłsudski – w liście do gen. Tadeusza Rozwadowskiego – skrytykował szkic planu obrony naszych granic zachodnich, przygotowany przez Francuską Misję Wojskową w Polsce. Zwrócił on uwagę na potrzebę uwzględnienia w przyszłym planie stanu rozmieszczenia rezerw w kraju, w związku z tym na konieczność opracowania rozbudowy polskiej sieci kolejowej. Szef Sztabu Generalnego dostał zadanie opracowania nowego.

25 listopada

– Z inicjatywy prezydenta Warszawy powołano do życia Towarzystwo Kredytowe Przemysłu Polskiego, ustalając plan we współpracy z Oddziałem III Sztabu i szefem kolejnictwa.

– Związek Ludowo-Demokratyczny wycofał swych ministrów z Rządu Obrony Narodowej Wincentego Witosa, przystępując do walki z jego programem. Od tego czasu koalicyjny gabinet Witosa nabiera charakteru centrolewicowego.

26 listopada

– Profesura Warszawskiego Towarzystwa Naukowego, Politechniki Warszawskiej i Politechniki Lwowskiej powołała Akademię Nauk Technicznych, której prezesem został prof. Gabriel Narutowicz. Aktywny udział w pracach Akademii brał wybitny inżynier technolog i przemysłowiec Piotra Drzewiecki – prezydent Warszawy. Akademia miała cztery wydziały: nauk matematyczno-fizycznych, nauk mechanicznych z elektrotechniką, nauk inżynieryjnych i nauk technologicznych.

28 listopada

– Na placu Saskim w Warszawie odbyło się poświęcenie sztandarów pułków ochotniczych 101,201, 202 i 205. Wieczorem odbył się bankiet w Hotelu Europejskim, na którym przemawiali dowódca dywizji ochotniczej płk Adam Koc, gen. Władysław Sikorski i Marszałek Piłsudski, który oddał hołd kadrze dywizji. W imieniu wojska podziękował ochotnikom gen. Emil Gołogórski, a w imieniu ludności Warszawy – Julian Święcicki, prezes Weteranów Powstania Styczniowego.

30 listopada

– W Lidze Narodów w Genewie gościła Delegacja Ukraińców galicyjskich z dr. Jewhenem Petruszewiczem na czele, żądając uznania niepodległości Ukrainy. Przedstawiła ona informacje o prześladowaniu przez administrację polską Ukraińców we Wschodniej Galicji. Została życzliwie przyjęta przez delegację Wielkiej Brytanii, Kanady, Czechosłowacji, Litwy i Jewish Action Commitee.

Wróć