W godzinach od 13 do 14:30 odbyło się pierwsze z całego festiwalowego cyklu wydarzeń dla dzieci. Były to warsztaty „Oko na świat, czyli niespodzianki picturebooków”. Podczas zajęć uczestnicy, wspólnie z prowadzącą Małgorzatą Swędrowską, czytali książki obrazkowe z różnych stron świata.
W tych samych godzinach dorośli mieli okazję wysłuchać debaty „Po co nam kultura?” z udziałem tak znamienitych panelistów jak Sylwia Chutnik, Magdalena Kicińska, Krzysztof Koehler i Jacek Kopciński. Uczestnicy debaty, mający bogaty dorobek literacki, będący również przedstawicielami pism opisujących zjawiska i wydarzenia kulturalne („Arcana”, „Pismo”, „Teatr” i „Polityka”), pochylili się nad kluczowymi kwestiami, dotyczącymi wpływu kultury na społeczeństwo, edukację, tożsamość narodową oraz rozwój jednostek. Dyskusja rozpoczęła się od próby zdefiniowania, czym tak naprawdę jest kultura. Sylwia Chutnik przyrównała kulturę do lustra, w którym się przeglądamy i które daje nam możliwość autorefleksji. Pisarka powiedziała, że kultura jest jej niezbędna do życia, tak samo jak powietrze. Jest ona dla niej też swoistym „kołem ratunkowym”, bezpiecznym obszarem w sytuacjach zagrożenia i niepewności, co najmocniej odczuło się podczas pandemii COVID-19. Magdalena Kicińska stwierdziła, że to właśnie pytanie „Po co nam kultura?” było zalążkiem powstania miesięcznika „Pismo”, którego jest redaktorką naczelną. Krzysztof Koehler mówił, że kultura tworzy pewną symboliczną przestrzeń, w której możemy wspólnie przeżywać ważne kwestie. Kultura daje nam wzorce zachować i reakcji w różnych sytuacjach życiowych, w tym w sytuacjach kryzysów, żałoby czy katastrof. Dla Koehlera kultura jest także sposobem na wyrażenie siebie, swych fantazji i chęci do zabawy. Jest impulsem do rozwoju osobistego i samodoskonalenia.
Zgodził się z nim Jacek Kopciński mówiąc, że kultura daje mu przestrzeń do zajmowania się różnymi życiowymi tematami i gdy przestaje intensywnie korzystać z kultury to czuje się znacznie gorzej z samym sobą. Uczestnicy debaty zgodzili się również co do tego, że kultura poprzez to, że kształtuje pewne wspólne wartości, przyczynia się do integracji społecznej i ułatwia nam komunikację.
Kolejnym wydarzeniem pierwszego festiwalowego dnia było spotkanie z Pawłem Kowalem i Miladą Ślizińską, poświęcone osobie i twórczości Magdaleny Abakanowicz – jednej z najbardziej cenionych w świecie polskich artystek. Milada Ślizińska jest historyczką sztuki i kuratorką wielu wystaw zbiorowych i indywidualnych wybitnych artystów, tak polskich jak i zagranicznych, w tym również wystawy prac Magdaleny Abakanowicz. Paweł Kowal jest nam znany przede wszystkim jako polityk, historyk i publicysta, ale jest on również autorem wydanej w 2023 roku pierwszej pełnej biografii artystki – „Abakanowicz. Trauma i sława.”
Milada Ślizińska opowiadała o swych spotkaniach z artystką oraz o wystawie prac „Cysterna” zorganizowanej w 2008 roku w Centrum Sztuki Współczesnej Zamku Ujazdowskim. Paweł Kowal mówił o pracy nad przygotowaniem książki, w tym przede wszystkim o różnych interesujących rozmowach z ludźmi, którzy znali osobiście artystkę. Podczas tego spotkania uczestnicy mieli możliwość dowiedzieć się wiele nie tylko na temat twórczości Abakanowicz, ale również na temat jej życia osobistego – relacji rodzinnych, życiu w trójkącie miłosnym i przyjaźniach. Paneliści byli jednomyślni co do tego, że artystka była niezwykle silną osobowością, mającą tendencję do podporządkowywania sobie otoczenia, była niezwykle niezależną kobietą i twórczynią.
W Centrum Kultury „Alternatywy” odbył się wernisaż wystawy rzeźb i rysunków Abakanowicz. Wystawa została zorganizowana we współpracy z Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku i Fundacją Marty Magdaleny Abakanowicz Kosmowskiej i Jana Kosmowskiego. Te instytucje wypożyczyły dzieła sztuki, które możemy podziwiać w „Alternatywach” do 17 listopada. Wystawa nosi tytuł „Fantasmagorie” i podejmuje wątek fascynacji Magdaleny Abakanowicz tajemniczością świata natury. Rzeźby i obiekty na rysunkach zdają się pochodzić z pogranicza jawy i snu. Wyimaginowane stworzenia łączą w sobie cechy roślin, zwierząt i ludzi. Nie ma wśród nich żadnego obcego, wydaje się, że wszystkie mogłyby w doskonałej harmonii żyć wspólnie w jednym habitacie.
Na zakończenie tego fascynującego pierwszego dnia festiwalu była okazja, aby pobawić się podczas koncertu znanego polskiego zespołu muzycznego „Raz, dwa, trzy”, który w swej twórczości w mistrzowskim stylu łączy muzykę rockową ze współczesną poezją.
Drugi festiwalowy dzień rozpoczął się od symbolicznego posadzenia drzewa obok budynku Ursynowskiego Centrum Kultury „Alternatywy”. Celem tej akcji było zwrócenie uwagi na rolę, jaką zieleń odgrywa w przestrzeni miejskiej.
Tak jak i dnia poprzedniego o godzinie 13 rozpoczęły się warsztaty adresowane do najmłodszych odbiorców kultury. Inspiracją dla tych zajęć była książka „Ferment w mieście” autorstwa Marty Ignerskiej i Marty Lipczyńskiej-Gil. To właśnie druga z wymienionych autorek prowadziła te warsztaty. Uczestnicy zajęć malowali, rysowali, dyskutowali i grali w różne śmieszne gry językowe.
W godzinach od 13 do 14:30 odbyła się debata pod hasłem „Co nas łączy, co nas dzieli? O kulturze dialogu”. Uczestnikami debaty byli Maja Jeśmanowicz – członkini działającej przy Prezydencie RP Narodowej Rady Rozwoju, liderka grupy Młodzi na Plus, dr. Krzysztof Czubaszek –dyrektor Ursynowskiego Centrum Kultury „Alternatywy”, dyrektor programowy Festiwalu Nowe Oświecenie oraz Wawrzyniec Smoczyński – dziennikarz prasowy i publicysta, założyciel Centrum Analitycznego Polityka Insight. Ten panel wzbudził wyjątkowo dużo emocji zarówno wśród jego uczestników, jak i wśród publiczności.
Po debacie sporo osób spośród audytorium zabrało głos. Uczestnicy panelu zgodzili się co do tego, że dialog pomiędzy osobami o różnych poglądach i wartościach jest bardzo trudny, ale nie niemożliwy. W Polsce mamy do czynienia z mocną polaryzacją społeczeństwa, ale nie jesteśmy w tym względzie wcale tacy odmienni od wielu krajów Europy czy świata, gdzie również istnieją silne podziały. Ważne, abyśmy – mimo wszystkich uprzedzeń i uraz – próbowali ze sobą rozmawiać. Dyskutanci nawoływali do tego, abyśmy odczuć, które żywimy względem polityków, nie przenosili na ich wyborców. Wawrzyniec Smoczyński uczulał też, że nie wolno zaniedbywać dialogu z ludźmi o skrajnych poglądach, bo może to doprowadzić do niebezpiecznych zjawisk w przyszłości. Dziennikarz wskazał w tym miejscu przykład naszego sąsiada – Niemiec, gdzie zepchnięta na margines dialogu społecznego skrajnie prawicowa partia AfD (Alternatywa dla Niemiec) urosła w drugą siłę polityczną w kraju. Smoczyński radził, aby w kwestii nauki dialogu zacząć działać już w szkołach podstawowych, na przykład poprzez wprowadzenie do planu zajęć warsztatów z negocjacji. Krzysztof Czubaszek mówił o dialogu polsko-żydowskim, podkreślając jego wagę. Uświadamiał równocześnie, jak wiele jest w nas uprzedzeń w tym względzie, podając przykłady zachowań osób ze swego rodzinnego miasta Łukowa. Przypomnijmy w tym miejscu, że Krzysztof Czubaszek jest badaczem historii społeczności żydowskiej w Łukowie oraz inicjatorem wielu upamiętnień żydowskiej przeszłości tego miasta.
O godzinie 15 rozpoczęło się trwające 1,5 godziny spotkanie, poświęcone dziedzictwu Jerzego Giedroycia i paryskiej „Kultury”. Debatę prowadziła profesor Iwona Hofman, a udział w niej wzięli prof. Rafał Habielski, dr Justyna Maguś i dr. hab. Paweł Rodak, profesor Uniwersytetu Warszawskiego. Na otwarcie dyskusji prowadząca nawiązała do tematyki poprzedniego panelu mówiąc, że Jerzy Giedroyć powinien być dla nas inspiracją do dialogowania, ponieważ był w tym mistrzem. Potrafił rozmawiać i wywierać wpływ na ludzi o zupełnie innych poglądach, potrafił też łączyć różne środowiska dla realizacji ważnych celów. Podczas spotkania sporo miejsca poświęcono rozważaniom na temat wizji stosunków międzynarodowych Polski, jaką prezentował Giedroyć. Uczestnicy podkreślali ogromną trafność formułowanych przez Giedroycia tez, jego ogromną mądrość i dalekowzroczność. Przy tej okazji goście nawiązali też do naszej obecnej sytuacji geopolitycznej. Ten wybitny człowiek miał swą mocno skrystalizowaną wizję Polski i miał odwagę o tę wizję walczyć, płacąc za to czasem wysoką cenę. Dyskutanci przypomnieli w tym miejscu jak Giedroyć nawoływał do rewizji stosunków polsko-litewskich i polsko-ukraińskich, do pojednania i odrzucenia upiorów przeszłości. Nie wspominając już jak w czasach powojennych, postulował o ułożenie relacji z Niemcami. Dr hab. Paweł Rodak przypomniał, iż Jerzy Giedroyć mocno wierzył w to, że dziennikarstwo jest misją. Niezwykle interesujące były też rozważania dyskutantów na temat bardzo bogatej korespondencji, jaką prowadził Giedroyć. Miał on kilkanaście tysięcy korespondentów i napisał w swym życiu 250 tysięcy listów. Listy te stanowią niesłychanie istotny dokument stylu pracy Giedroycia. Poprzez swą korespondencję tworzył sieci i kręgi społeczne wokół różnych tematów, pośredniczył pomiędzy ludźmi żyjącymi na różnych kontynentach, by załatwiać ważne sprawy. Miał swą strategię „uwodzenia poprzez listy”. Jego korespondencja uświadamia nam, jak wielki wywarł wpływ, między innymi, na Juliusza Mieroszewskiego, który był oficjalnie odpowiedzialny za formułowanie całego programu politycznego „Kultury”.
Prof. Rafał Habielski i dr Justyna Maguś mówili też o „ludzkiej twarzy” Giedroycia, o tym, jak potrafił bezinteresownie pomagać niektórym ludziom. Na zakończenie tego niezwykle ciekawego spotkania jego uczestnicy przywołali ogromne zasługi Giedroycia na polu literatury. Był on przecież promotorem i wydawcą dzieł wybitnych pisarzy, takich jak Witold Gombrowicz, Gustaw Herling-Grudziński, Marek Hłasko czy Czesław Miłosz.
Kolejne spotkanie festiwalu było poświęcone właśnie Witoldowi Gombrowiczowi. Spotkanie prowadził Jan Bończa-Szabłowski, a jego uczestnikami byli dr hab. Tomasz Bocheński, profesor Uniwersytetu Łódzkiego oraz profesorowie Józef Olejniczak i Klementyna Suchanow. Autor słynnych „Dzienników”, „Ferdydurke”, „Kosmosu”, „Pornografii”, „Ślubu” czy „Trans-Atlantyku” wzbudzał i nadal wzbudza wiele dyskusji i sporów. Uczestnicy panelu w szczególności pochylili się nad kwestią wpływu Gombrowicza na polską kulturę.
Wieczór drugiego festiwalowego dnia uświetnił spektakl „Dzienniki według Witolda Gombrowicza” w reżyserii i wykonaniu Mikołaja Grabowskiego. Publiczność oklaskiwała artystę na stojąco.
Przed nami kolejne ciekawie się zapowiadające dni festiwalu. W czwartek 24 października o godzinie 18:45 w Sali Bareja czeka nas spotkanie z Agatą Buzek i Danielem Olbrychskim. Goście podzielą się swoimi doświadczeniami i refleksjami na temat pracy w międzynarodowych projektach. Będą dyskutować o możliwościach i ograniczeniach, jakie niesie ze sobą współpraca z zagranicznymi producentami.
W piątek 25 października „Alternatywy” zapraszają, między innymi, na spotkanie z prof. dr hab. Moniką Wolting i Krzysztofem Vargą, poświęcone prowadzonemu przez nich projektowi Cassandra. Projekt ów zrodził się z potrzeby propagowania zaangażowanego literaturoznawstwa. Uczestnicy projektu uważają, że teksty literackie dają wiele możliwości analizy zjawisk społecznych i konfliktów politycznych, a co najważniejsze i mogą zostać wykorzystane do wczesnego ostrzegania w sytuacjach kryzysowych. Podczas debaty jej goście przytoczą przykłady z przeszłości, gdy dzieła literackie niosły z sobą ostrzeżenie przed nadchodzącymi kryzysami. Spotkanie odbędzie się w godzinach 18:45 – 20:15, a poprowadzi je Jagoda Gawliczek.
Tego samego dnia wieczorem (20:30 – 22:00) w sali Szekspir będzie można posłuchać koncertu Lecha Janerki „Gipsowy odlew i inne…”.
Ostatniego dnia Festiwalu Nowe Oświecenie odbędzie się, między innymi, debata „Kultura wysoka a kultura masowa” z udziałem Jana Holoubka, Remigiusza Mroza i Magdy Umer. Podczas debaty jej uczestnicy pochylą się nad tym, czym jest kultura masowa, a czym kultura wysoka. Będą zastanawiali się, czy we współczesnym świecie, w tak dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości, podział ten ma jeszcze w ogóle rację bytu.
O godzinie 16:30 rozpocznie się projekcja filmu dokumentalnego, dedykowanego twórczości Andrzeja Seweryna. Tuż po zakończeniu filmu będzie wyjątkowa okazja, aby osobiście spotkać się z tym wybitnym artystą. Prowadząca spotkanie Kinga Burzyńska (znana dziennikarka, prezenterka i reporterka „Dzień Dobry TVN”, autorka i prowadząca program „Szkoła filmowa” w TVN Fabuła) zapyta gościa o jego niezwykle bogate doświadczenia artystyczne, o pracę w wielu językach i kulturach, jak również o to, czy nowe nurty i estetyki w sztuce to tylko chwilowe mody, czy dowód nieustannej kreatywności twórców.
Na zamknięcie festiwalu na godziną 20 Ursynowskie Centrum Kultury „Alternatywy” zaprasza na wieczór poetycki z okazji 100. urodzin Zbigniewa Herberta. Będzie można wysłuchać wierszy, fragmentów prozy i listów poety w wykonaniu dwójki wspaniałych aktorów – Mai Komorowskiej i Grzegorza Damięckiego.
Na wszystkie wydarzenia festiwalu, poza koncertami i spektaklami teatralnymi, wstęp jest wolny. Obowiązują bezpłatne wejściówki, które można pobrać na stronie Festiwalu Nowe Oświecenie w zakładce „Program”. Tam też znajdziemy szczegółowy harmonogram wydarzeń: www.festiwalnoweoswiecenie.art/program.
