Festiwal jest ogromnym przedsięwzięciem logistycznym i organizacyjnym, do którego „Alternatywy” przygotowują się praktycznie cały rok. Wyzwaniem, z którym trzeba się zmierzyć jest nie tylko opracowanie ciekawego programu, ale również pozyskanie wybitnych gości – artystów z różnych dziedzin sztuki, publicystów, dziennikarzy i naukowców. W 2022 roku gośćmi festiwalu byli m.in. Wiesław Myśliwski, Krystyna Janda i Joanna Rajkowska. W 2023 roku spotkać i wysłuchać można było Mariana Turskiego, Adama Michnika, Adama Rotfelda, czy ks. Wojciecha Lemańskiego. Podczas ubiegłorocznej edycji wydarzenia „Alternatywy” gościły m.in. Sylwię Chutnik, Remigiusza Mroza, Magdę Umer, Agatę Buzek, Daniela Olbrychskiego, Andrzeja Seweryna, Jana Holoubka i Krzysztofa Vargę. W tym roku wśród gości wydarzenia znajdują się tak znamienite postacie jak Agata Duda-Gracz, Janina Ochojska, Krzysztof Zanussi, Jerzy Bralczyk, Anda Rottenberg, Jacek Żakowski, Manuela Gretkowska, Tomasz Bocheński, Przemysław Czapliński, Jarosław Kurski, Michał Ogórek, czy Stanisław Obirek.
Tegoroczny festiwal rozpoczął się od prezentacji książki „Po co nam kultura?”, której dokonał dr Krzysztof Czubaszek, dyrektor „Alternatyw” oraz twórca i dyrektor programowy festiwalu. Książka ta stanowi zapis najciekawszych rozmów, które odbyły się podczas ubiegłorocznej edycji FNO. Znajdziemy w niej przemyślenia Andrzeja Seweryna, Jacka Dukaja, Agaty Buzek, Magdy Umer, Daniela Olbrychskiego i wielu innych wybitnych ludzi kultury, sztuki i nauki.
Warto w tym miejscu podkreślić, że książki znajdują szczególne miejsce podczas wszystkich edycji festiwalu. Każdej edycji towarzyszą też targi książki, które prowadzi wydawnictwo Tarabuk. W tym roku wśród oferowanych pozycji znaleźć można bogaty wybór książek autorów goszczących na festiwalu, a także publikacje dotyczące polskiej historii, kultury i sztuki.
W sobotę odbyły się pierwsze zajęcia z cyklu warsztatów dla dzieci, które są stałą i bardzo lubianą festiwalową pozycją. Zajęcia poświęcone były namysłowi nad pytaniem „Jak polscy współcześni artyści pokazują i interpretują Polskę?”. Warsztaty miały na celu przybliżyć dzieciom współczesną sztukę oraz różnorodne sposoby mówienia o Polsce jako kraju wielu doświadczeń i tradycji.
Pierwszego dnia festiwalu odbyła się również debata „Polskość – pomoc czy przeszkoda w rozwoju?” z udziałem znamienitych gości prof. dr. hab. Roberta Gwiazdowskiego, Igora Janke i Julii Krysztofiak-Szopy, którą poprowadził Marcin Piasecki. Dyskutowano o wpływie tradycji, patriotyzmu i narracji historycznej na modernizację i innowacyjność, a także roli kapitału społecznego i umiejętności współpracy w obliczu politycznych i kulturowych podziałów.
W godzinach popołudniowych można było z kolei wziąć udział w spotkaniu z Tomaszem Ulanowskim i prof. dr. hab. Przemysławem Urbańczykiem „Geneza i początki polskości”. Spotkanie prowadziła Dominika Sitnicka. O 17 można było posłuchać co na temat roli i miejsca Polski w Europie i w świecie ma do powiedzenia uznany brytyjski historyk i publicysta polskiego pochodzenia – Adam Zamoyski. Wybitny ekspert za naszą chorobę narodową uznaje niefortunny splot dwóch kompleksów – niepewności siebie, a z drugiej strony poczucia wyższości. Te dwa kompleksy są głęboko zakorzenione jeszcze w sarmatyzmie, ale niestety przetrwały po dzień dzisiejszy, gdyż zdaniem Zamoyskiego sarmatyzm ma się w Polsce wciąż świetnie. Była też mowa o wyraźnym falowaniu naszych uczuć europejskich od wielkiego euroentuzjazmu po głęboki eurosceptycyzm oraz o tym, że polskie elity zawsze miały tendencję do idealizowania sobie rzeczywistości na zachodzie. Historyk tłumaczył też dlaczego dla wielu Polaków komuna była wygodna i dlaczego niektórzy wciąż za nią tęsknią. Dla ludzi stan stagnacji jest bardzo wygodny. Zdaniem historyka to, że wciąż jesteśmy tak podzieleni wynika z faktu, iż ciągle mamy „odpryski” tego, co z historii Polski nie zostało przerobione, zrozumiane i wybaczone. Dotyczy to w równym stopniu okresu wyraźnych podziałów klasowych, jak i lat 90-tych XX wieku.
Pierwszego dnia festiwalu miał również miejsce wernisaż wystawy „Obrazy prowincjonalno-gminne” Jerzego Dudy-Gracza. Wystawę otworzyła córka malarza znana reżyserka i scenografka Agaty Dudy-Gracz, która ubarwiła oprowadzanie po wystawie licznymi anegdotami z życia rodzinnego Dudy-Graczów. Tłumnie przybyła na otwarcie wystawy publiczność była zachwycona nie tylko obrazami wybitnego malarza, ale również możliwością osobistego spotkania i konwersacji z jego znaną córką.
Wieczorem oficjalnego otwarcia festiwalu dokonali burmistrz Ursynowa Robert Kempa, dyrektor Centrum Kultury „Alternatywy” dr Krzysztof Czubaszek oraz radna m.st. Warszawy i Wiceprzewodnicząca Komisja Kultury i Promocji Miasta Sylwia Krajewska. Pierwszy festiwalowy wieczór uświetnił koncert w wykonaniu solistów, chóru i orkiestry zespołu „Mazowsze” pod dyrekcją Jacka Bonieckiego. Była to muzyczna podróż przez Polskę i Europę. W programie koncertu znalazły się najpiękniejsze utwory Tadeusza Sygietyńskiego, słynny „Kujawiak” Henryka Wieniawskiwgo z tekstem Jana Kiepury oraz tradycyjne pieśni i piosenki z 27 krajów Unii Europejskiej, wykonane w oryginalnych językach każdego z nich.
Drugiego dnia festiwalu najliczniejszą publiczność przyciągnęła debata z udziałem Ireny Cieślińskiej, Manueli Gretkowskiej i Andy Rottenberg „Kobiece oblicze polskości” oraz spotkanie z prof. dr. hab. Jerzym Bralczykiem „Polszczyzna – co nasz język mówi o nas”.
Niedzielny wieczór umilił koncert „Popylone pienie” w wykonaniu zespołu Teatru im. Stanisława Ignacego Witkiewicza. Aktorki i aktorzy teatru zaśpiewali utwory z kultowych spektakli, takich jak „Sonata B”, „Cabaret Voltaire”, „Dziura”, „Na przełęczy”, „Takie małe nic”, „O!peretka” czy jubileuszowego „Wahazar”.
Trzeciego dnia festiwalu dużym zainteresowaniem cieszyło się spotkanie z Konstantym Gebertem, Jarosławem Kurskim i Shlomem Leshnovolskym, którego mottem było „Poszukiwanie wspólnej polskości”. Spotkanie prowadziła znana dziennikarka radiowa i telewizyjna Marta Perchuć-Burzyńska. Mówiono dużo o antysemityzmie, o tym, że polski antysemityzm nie różni się od antysemityzmu światowego. Padło stwierdzenie, że antysemityzm jest chorobą gojów, która jest śmiertelna dla Żydów. Jarosław Kurski zdefiniował antysemityzm jako nienawiść do Żydów większą niż jest to konieczne. Dodał również, że pojednanie polsko-żydowskie nie będzie możliwe jeśli nie uznamy, że Holocaust jest integralną częścią naszej polskiej historii. Podczas debaty zastanawiano się nad tym czy polscy Żydzi w ogóle chcą integracji z Polakami i nad tym kto widzi w kim Żyda w Polsce.
Poniedziałek zakończył się spotkaniem z Anetą Prymaką-Oniszk i Zbigniewem Rokitą „Polskość jako wspólnota otwarta”. Dyskutowano o tym jakie działania należy przedsięwziąć, aby Polska była postrzegana jako wspólnota otwarta, a nie przestrzeń zamknięta dla innych narodowości. Wskazywano na korzyści, ale i zagrożenia jakie wiążą się z budową społeczeństwa multikulturowego. W szczególności skoncentrowano się na wyzwaniach jakie niesie z sobą migracja ukraińska. Zauważono jednak, że jest ona doskonałym remedium na dotykający nasz kraj obecnie kryzys demograficzny. Drenaż talentów jest korzystny z naszej polskiej perspektywy, ale dla Ukrainy stanowi spore zagrożenie. Aby wyciszać anyemigranckie nastroje należy mówić językiem korzyści ekonomicznych, gdyż jest on dużo bardziej przekonujący dla większości społeczeństwa aniżeli argumenty humanitarne czy moralne.
Przed nami kolejne fascynujące festiwalowe dni, podczas których czeka nas wiele ciekawych spotkań, debat i wydarzeń artystycznych. W piątek w godzinach 18:45–20:15 w sali Bareja odbędzie się spotkanie ze znaną litewska pisarką i historyczką sztuki dr Kristiną Sabaliauskaitė, które poprowadzi dr Krzysztof Czubaszek. Spotkanie poświęcone będzie refleksji nad wspólnym dziedzictwem historycznym Litwy i Polski, które może stanowić niezwykle ważny fundamentu współczesnych relacji naszych krajów. Wspólna historia Litwy i Polski stanowi kontekst do rozważań o regionalnej solidarności wobec agresji Rosji na Ukrainę. W piątkowy wieczór „Alternatywy” zapraszają na koncert zespołu Ørganek „Na razie stoję, na razie patrzę”.
W sobotę w godzinach 15 –16:30 w sali Szekspir dziennikarz Jacek Tacik poprowadzi spotkanie „Czy Polak to katolik?”, w którym udział wezmą prof. dr. hab. Tadeuszem Gadacz, prof. dr. hab. Stanisław Obirk i dr. Tomasz Terlikowski. Spotkanie dotyczyć będzie ewolucji obrazu Polaka-katolika, który przez lata kształtował wyobrażenie o naszej narodowej tożsamości. Debatujący będą się zastanawiali nad tym, jak współczesne społeczeństwo radzi sobie z duchowością i tradycją, biorąc pod uwagę zmieniające się wartości i głębokie przemiany społeczne.
Tego samego dnia również w sali Szekspir w godzinach od 17 do 18:30 będzie można spotkać się z założycielką i wieloletnią prezeską Polskiej Akcji Humanitarnej – Janiną Ochojską. Spotkanie poprowadzi znany dziennikarz Jacek Żakowski. Ochojska opowie o początkach działania organizacji i o jej największych sukcesach i wyzwaniach, z jakimi obecnie musi się mierzyć. Rozmowa będzie doskonałą okazją do refleksji nad rolą organizacji pozarządowych oraz obywatelskiego zaangażowania w kształtowanie polskiej polityki zagranicznej.
Na zakończenie festiwalu w godzinach 20-21:30 zobaczyć będzie można spektakl „Separatka” w reżyserii Joanny Szczepkowskiej. Sztuka miała swą premierę 7 grudnia 2024 r. na Scenie Kameralnej Teatr Polskiego w Warszawie i od tamtej chwili cieszy się nieustającym zainteresowaniem publiczności. Bohaterki spektaklu - Marta i Alina to kobiety, które różni wszystko. W normalnym życiu pewnie nigdy by się nie spotkały, ale obie w tym samym czasie trafiają do szpitala i przez niefortunną pomyłkę obie zostają umieszczone w tej samej szpitalnej sali przeznaczonej dla jednej osoby tzw. „separatce”. Żadna z nich nie chce ustąpić i wyjść, bo każda uważa, że to właśnie jej należy się miejsce w „jedynce”.
Wstęp na większość wydarzeń festiwalu jest wolny, ale obowiązują wejściówki, które można pobrać na stronie festiwalu. Bilety obowiązują na spektakle teatralne i koncerty.
