Frekwencja i pogoda dopisały, w imprezie uczestniczyło kilkuset studentów – seniorów i osób im towarzyszących z terenu Warszawy i województwa. Punktami kulminacyjnymi były występ Krzysztofa Cugowskiego – lidera kultowej kapeli rockowej „Budka Suflera oraz”, parada kapeluszy oraz wybory Miss Wyścigów Konnych 2024. Partnerem głównym Dnia Uniwersytetów III Wieku na Służewcu była państwowa spółka Totalizator Sportowy. Wydarzeniu patronował prezydent Warszawy Rafał Trzaskowski oraz Parlamentarny Zespół ds. Uniwersytetów Trzeciego Wieku kierowany przez posła Michał Szczerbę, pomysłodawcę i głównego animatora sukcesów tej imprezy. od wielu lat ściśle związany z ruchem UTW. Miasto reprezentowały pani wiceprezydent Aldona Machnowska – Góra oraz Marta Jakubiak, dyrektor Biura Pomocy i Projektów Społecznych m.st. Warszawy. Sponsorem gorącego posiłku ze zdrowej polskiej żywności było Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, które reprezentowała Iwona Ciechan – doradczyni ministra i wieloletnia fanka UTW. Partnerem Dnia Uniwersytetów III Wieku był Samorząd Województwa Mazowieckiego, obchodzący 25-lecie swojej działalności. Miss Wyścigów Konnych UTW 2024 została pani Anna Grudzień z grochowskiego oddziału UTW, I Wicemiss pani Bogusława Polańska (UTW Politechnika Warszawska), a II Wicemiss pani Joanna Sandomierska (UTW Włochy). Jury przewodniczyła znana aktorka Laura Łącz, a nagrody rzeczowe dla triumfatorek konkursu ufundowało Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Warszawie. Wspaniałą imprezę zwieńczyła gonitwa o Puchar Uniwersytetów Trzeciego Wieku, którą wygrała klacz Laas de Faust pod dżokejem Sansharem Abajewem.
Początków powstania uniwersytetów dla osób starszych należy szukać już w XIX w. w Danii, gdzie Nikolai Frederik Severin Grundtvig stworzył koncepcję uniwersytetu ludowego, ale za twórcę Uniwersytetu Trzeciego Wieku uznaje się profesora Pierre`a Vellasa z Uniwersytetu w Tuluzie, który w 1972 r. zorganizował spotkanie 40 seniorów, by zorientować się czego oczekują od uniwersytetu. Zapoczątkowany przez Pierre’a Vellasa ruch stawiał przed sobą trzy główne cele: intelektualny i administracyjny potencjał uniwersytetów powinien być użyty dla dalszego kształcenia ludzi starszych; uniwersytet trzeciego wieku powinien być instytucją prowadzącą badania gerontologiczne w interesie ludzi starszych; jego rolą społeczną powinno być umożliwianie wymiany kulturalnej między generacjami oraz udział w prewencji geriatrycznej. Obecnie idea kształcenia we francuskich UTW, kiedyś określona mianem segregacyjnej, zmieniła się w koncepcję uniwersytetu dla wszystkich grup wiekowych (Universite Tous Ages). Zmiany te wynikały zarówno z rozwoju Centrów Dalszego Kształcenia na uniwersytetach, jak i z tendencji na rynku pracy. Centra te istnieją we wszystkich francuskich uniwersytetach. W Polsce intensywny rozwój UTW przypada na lata 1975-1979. Powstały wówczas UTW w Warszawie, we Wrocławiu, w Opolu, Szczecinie, Poznaniu, Gdańsku i Łodzi. Pierwszy polski UTW zaczął funkcjonować już w roku 1975, równocześnie z pierwszymi UTW w Szwajcarii, we Włoszech i w Kanadzie. W 1975 r. w Centrum Kształcenia Podyplomowego w Warszawie rozpoczęło szkolenie w zakresie gerontologii – klinicznej, eksperymentalnej i społecznej. Dzięki współpracy i kontaktów naukowych profesor Haliny Szwarc z profesorem Pierre’em Vellasem utworzono UTW w Warszawie. W dniu 12 listopada 1975 r. zainaugurowano pierwszy rok akademicki pod nazwą „Studium III Wieku” UTW.
Rok później we Wrocławiu powstał drugi polski UTW. Zorganizowany został przy współpracy Haliny Szwarc, pod kierownictwem Czesława Kępińskiego, z inicjatywy Wojewódzkiej Rady Związków Zawodowych oraz tamtejszego Wydziału Zdrowia i Opieki Społecznej. Ideę poparł Uniwersytet Wrocławski oraz wrocławska filia Akademii Wychowania Fizycznego. Trzeci UTW powstał w 1977 r. w Opolu z inicjatywy Wojewódzkiego Ośrodka Opiekuna Społecznego, pod patronatem Wyższej Szkoły Pedagogicznej (obecnie Uniwersytet Opolski). W 1978 r. otwarto UTW w Szczecinie, a kolejne w Poznaniu, Łodzi, Gdańsku, Krakowie, Katowicach, Zielonej Górze, Zakopanem, Gorzowie Wielkopolskim, Koszalinie, Bydgoszczy, Białymstoku, Częstochowie, Olsztynie, Sandomierzu, Oświęcimiu, Bielsku–Białej, Żarach, Świebodzinie, Lesznie i w Elblągu. W 1987 r. powstał drugi warszawski UTW – na Mokotowie. Po roku 1989 w wyniku zmian systemowych, jak również rosnącej populacji ludzi starszych w kraju, nastąpił dynamiczny rozwój UTW. W ostatnich kilku latach widoczne jest znaczne przyspieszenie w rozwoju ruchu UTW w Polsce. To konieczność wynikająca z demograficznych statystyk. W 1990 r. GUS zarejestrował w Polsce 12,8 proc. osób w wieku nieprodukcyjnym w stosunku do całej populacji. W roku 2022 poziom osób nieprodukcyjnych wzrósł do 22,9 proc., a więc prawie dwukrotnie. Ekonomiści prognozują, że w najbliższych latach z rynku pracy rocznie ubywać będzie około 100 tys. osób w wieku produkcyjnym. Liczba ta ma maleć do roku 2027, po czym skala ubytku siły roboczej ma ponownie przyspieszyć.
Aktualnie w Polsce działa ponad 700 Uniwersytetów III Wieku. Przez pięć dekad na polskich UTW studiowało łącznie 113,2 tys. studentów – seniorów, obecnie jest ich ponad 200 tys. Jedynym wymaganiem przystąpienia jest ukończenie 60 roku życia i bycie niezatrudnionym, ale na przykład studentem Jagiellońskiego UTW może zostać osoba, która ma co najmniej 60 lat, legitymuje się co najmniej wykształceniem średnim i posiada podstawowe kompetencje cyfrowe. Regularny udział w różnorodnych zajęciach sprzyja walce z wykluczeniem, doskonale wpływa też na zdrowie fizyczne oraz psychiczną i umysłową kondycję osób w podeszłym wieku. Misją UTW jest prowadzenie badań naukowych dotyczących starości i starzenia się w celu optymalizacji życia seniorów, a także pomoc w ich wszechstronnym rozwoju. Instytucje te wspierają mobilizację intelektualną, fizyczną i artystyczną seniorów oraz zarządzanie czasem. Jest pięć modeli kształcenia osób starszych w ramach UTW: „Vellas” model klasyczny (francuski) opierający się na przekonaniu, iż kształcenie seniorów powinno odbywać się w ścisłym związku UTW z uczelnią wyższą oraz środowiskiem uniwersyteckim; anglosaski zakładający, że starość nie jest kategorią demograficzną, ale społeczną, więc na UTW powinny studiować osoby nieaktywne zawodowo i nie mające już obowiązków rodzinnych; północnoamerykański (połączenie modelu anglosaskiego i francuskiego); południowoamerykański charakteryzujący się powiązaniami z wyższą uczelnią, jednak studentami uniwersytetów są nie tylko seniorzy, ale także osoby społecznie wykluczone; oraz chiński opierający się na nauce Konfucjusza, zgodnie z którą właściwa edukacja ma być nie tylko dobrem dla jednostki, lecz także korzyścią dla całego społeczeństwa, kładący nacisk na tradycyjne sztuki, rzemiosło oraz na kształtowanie harmonii fizycznej osób starszych.
Idea UTW dla wszystkich grup wiekowych przyczynia się także, według osób organizujących tę działalność, do szeroko rozumianej wymiany międzygeneracyjnej. Na jednej z konferencji organizowanych przez łódzki UTW, od wielu lat współpracujący z francuskim uniwersytetem w Lyonie, omówiono podstawowe zasady realizowanego we Francji programu kształcenia osób starszych. Kształcenie to prowadzone jest w studium i umożliwia otrzymanie dyplomu kuratora społecznego. Program składa się ze szkolenia teoretycznego z zakresu doradztwa społecznego, wolontariatu, zagadnień prawnych, problematyki pokolenia młodych osób. Cykl kształcenia przewiduje również staż zawodowy. Otrzymanie dyplomu ma uprawniać osoby starsze do pracy na rzecz młodzieży, a także osób starszych mających ograniczone możliwości samodzielnego funkcjonowania.
GUS podaje, że w 2023 r. liczba osób „biernych zawodowo” wynosiła 12,6 mln, z tego 8,7 mln to kobiety. Należy zaznaczyć, że w 2015 r. liczba „biernych zawodowo” była wyższa – 13,3 mln, w tym 8,3 mln kobiety. Można domniemywać, że spadek liczby „biernych” to zasługa prężnie działających i systematycznie rozwijających się UTW. Przemiany ekonomiczne, gospodarcze, postęp techniczny i ekonomiczny sprawiły, że to właśnie osoby w wieku nieprodukcyjnym najmniej zyskały na przeobrażeniach ustrojowych i technologicznych, jakie dokonywały się na świecie i w Polsce w ostatnich latach. Często osoby te musiały rezygnować z dalszej edukacji z przyczyn ekonomicznych, czy losowych. Natomiast najstarsze pokolenia Polaków, przeżywające swoją młodość w czasach wojny, miało wybór pomiędzy nauką i obroną ojczyzny i przeważnie decydowało się na to drugie. W wyniku zawirowań życiowych osoby z tego pokolenia nie miały okazji do poszerzania swojej wiedzy i umiejętności. Członkostwo w UTW daje coś więcej – możliwość realizacji niespełnionych młodzieńczych marzeń, pozwala na uzyskanie przez takie osoby upragnionej wiedzy i możliwości samokształcenia, poznawanie środowiska, wykonywanie społecznie użytecznych działań, bycie uznawanym za część społeczeństwa, czy grupy, wypełnienie wolnego czasu, utrzymywanie więzi towarzyskich oraz stymulacji psychicznej i fizycznej.
Wielu seniorów wciąż jest sprawnych, nie znosi bezczynnego siedzenia w czterech ścianach i potrzebuje pretekstu do wyjścia z domu. Jedną z form aktywizacji starszych ludzi są właśnie UTW. Jedna z pań startująca w niedzielnym konkursie kapeluszy na Służewcu pochwaliła się publiczności, że ma już 90 lat, ale nie zamierza dożywać ostatnich dni w mieszkaniu. Otrzymała owacje na stojąco. Dla niej i osób w wieku podeszłym UTW jest wspaniałą alternatywą. Polskie UTW rozkwitają dzięki aktywności studentów – seniorów. Na przykład UTW na warszawskim Gocławiu działa w ramach Europejskiego Centrum Uniwersytetów Drugiego i Trzeciego Wieku. Natomiast Artystyczny UTW „Metamorfozy”, założony w 1975 r. przez profesor Halinę Szwarc, był pierwszą placówką tego typu w Polsce i trzecią na świecie. Od tego czasu Artystyczny UTW konsekwentnie realizuje motto swojej założycielki, „by dodawać życia do lat, a nie lat do życia”. W Warszawie mamy m.in. UTW przy Szkole Głównej Handlowej, lidera wśród warszawskich placówek tego typu, UTW przy AWF, czy UTW im. Fryderyka Chopina. Nie wszyscy wiedzą, że także na Ursynowie prężnie działa Uniwersytet Trzeciego Wieku im. J.U. Niemcewicza przy SGGW, który rozpoczął swoją działalność w 2005 r. jako stowarzyszenie non profit. Dane kontaktowe: Nowoursynowska 166, 02-787 Warszawa, tel. (22) 593-15-90, email: uutw@sggw.edu.pl.
Poseł Michał Szczerba, przewodniczący parlamentarnego Zespołu ds. Uniwersytetów III Wieku, pomysłodawca i najważniejszy animator sukcesów Dni Uniwersytetów III Wieku na torze Służewiec.
– Z dumą podkreślam, że to cykliczne wydarzenie organizujemy na Służewcu już po raz trzynasty, zawsze z sukcesem frekwencyjnym i wizerunkowym. W tym roku wpisuje się ono w dwuletni program obchodów 50-lecia ruchu Uniwersytetów Trzeciego Wieku (1975-2025), które rozwijają się w Polsce i są jednymi z najstarszych w Europie. Obecnie funkcjonuje w naszym kraju już ponad 700 Uniwersytetów Trzeciego Wieku skupiających ponad 200 tys. słuchaczy. Dzień Uniwersytetów III Wieku na Służewcu to największa impreza senioralna w Polsce i wspólne zakończenie roku akademickiego dla wszystkich stołecznych UTW, której celem jest integracja środowiskowa oraz promocja aktywnego i zdrowego trybu życia wśród studentów – seniorów. Dzięki tej corocznej imprezie słuchacze UTW wracają do starej warszawskiej tradycji bywania na wyścigach konnych i zachęcają dzieci i wnuki do kontynuowania tradycji spędzania wolnego czasu na Torze Służewiec. Nieodłącznymi elementami Dnia UTW na Torze Służewiec stały się konkurs kapeluszy (traktowany jako pokaz mody wyścigowej), gonitwa o puchar UTW oraz koncert gwiazdy estrady. Impreza ma na celu aktywizację osób starszych i publiczne podkreślenie roli edukacji ustawicznej. Wszystkim obecnym w niedzielę na Służewcu, jak również organizatorom i sponsorom serdecznie dziękuję.
