W starożytnym świecie dzieciństwo nie istniało jako osobna kategoria społeczna. W kulturze greckiej i rzymskiej dzieci były postrzegane jako „niedorośli” – istoty w drodze ku pełni obywatelskiej, religijnej i społecznej. W Grecji młodzież brała udział w rytuałach przejścia, które przygotowywały ją do roli obywatela polis. W Rzymie, ceremonia toga virilis symbolizowała wejście chłopca w dorosłość.
W średniowieczu dzieciństwo traktowano ambiwalentnie. Z jednej strony istniała duża śmiertelność dziecięca, a dzieci często były szybko włączane w obowiązki rodzinne. Z drugiej, rozwijał się kult Dzieciątka Jezus, a także ikonografia świętych dzieci, takich jak święty Mikołaj czy święta Agnieszka, co stopniowo zaczęło zmieniać spojrzenie na najmłodszych jako istoty potrzebujące troski i ochrony.
Oświecenie i narodziny idei praw dziecka
Dopiero od XVIII wieku, wraz z oświeceniową refleksją nad wychowaniem (m.in. Jean-Jacques Rousseau i jego „Emil, czyli o wychowaniu”), dzieci zaczęto postrzegać jako odrębny podmiot – istoty uczące się, wymagające edukacji i wsparcia. Rewolucja przemysłowa przyniosła jednak nowe wyzwania: dzieci, zamiast uczyć się i rozwijać, trafiały do fabryk, kopalń i na ulice wielkich miast. Te zjawiska stały się impulsem do refleksji społecznej i prawnej nad statusem dziecka.
W XIX wieku w Europie zaczęto wprowadzać pierwsze regulacje zakazujące pracy dzieci. Zrodziła się też idea ochrony dziecka jako istoty podatnej na nadużycia i zaniedbanie. Ruchy filantropijne i reformatorzy społeczni zaczęli tworzyć instytucje opiekuńcze i edukacyjne – sierocińce, szkoły publiczne, organizacje młodzieżowe.
Janusz Korczak i nowoczesna koncepcja dzieciństwa
W Polsce prekursorem nowoczesnego podejścia do dzieciństwa był Janusz Korczak – lekarz, pedagog i pisarz, którego działalność zyskała uznanie międzynarodowe. Korczak nie tylko prowadził Dom Sierot w Warszawie, ale także głosił koncepcję dziecka jako pełnoprawnego człowieka, którego głosu należy słuchać. Uważał, że dzieci mają swoje prawa, a dorosłych obowiązuje wobec nich nie tylko opieka, ale i szacunek.
Korczak jako jeden z pierwszych sformułował zasady, które wiele lat później stały się podstawą Konwencji o prawach dziecka przyjętej przez ONZ. Jego postawa – zwłaszcza decyzja o pozostaniu z dziećmi aż do końca w getcie warszawskim – stała się symbolem bezkompromisowej troski o najmłodszych.
Narodziny Dnia Dziecka
Pierwsze formalne obchody Dnia Dziecka miały miejsce w latach 20. XX wieku. W 1925 roku w Genewie, podczas Światowej Konferencji w sprawie Dobrobytu Dzieci, zaproponowano ustanowienie dnia poświęconego dzieciom. Ten sam rok przyniósł symboliczne zbieżności: w Turcji 23 kwietnia odbyły się oficjalne obchody „Dnia Suwerenności Narodowej i Dnia Dziecka”, łączące ideę obywatelstwa z przyszłością dzieci. W Japonii już wcześniej istniały podobne święta, jak np. Kodomo no Hi – Dzień Dzieci, który w swej współczesnej formie przypada na 5 maja.
W 1950 roku w bloku wschodnim, z inicjatywy Międzynarodowej Demokratycznej Federacji Kobiet, wprowadzono Międzynarodowy Dzień Dziecka, obchodzony 1 czerwca. W Polsce również przyjęto tę datę i od tamtej pory Dzień Dziecka wpisał się w kalendarz świąt o charakterze społeczno-edukacyjnym.
Dzień Dziecka w Polsce
W Polsce Dzień Dziecka od początku miał wymiar nie tylko radosny, ale i dydaktyczny. Organizowano akademie, spotkania z literaturą dziecięcą, festyny, ale również prelekcje o prawach dziecka i potrzebach najmłodszych. W czasach PRL święto zyskało charakter masowy, nierzadko ideologiczny – podkreślano opiekę państwa nad dziećmi jako jeden z filarów ustroju socjalistycznego.
Po 1989 roku święto przeszło transformację – stało się okazją do refleksji nad sytuacją dzieci w różnych wymiarach: edukacyjnym, zdrowotnym, społecznym. Nadal jednak dominującym elementem pozostała zabawa i wspólne spędzanie czasu. Obchody organizują szkoły, biblioteki, samorządy, a także organizacje pozarządowe. Wiele instytucji przypomina wówczas o prawach dziecka, w tym o Konwencji o prawach dziecka z 1989 roku – dokumencie, który Polska jako pierwszy kraj na świecie ratyfikowała.
Dziś Dzień Dziecka obchodzony jest w ponad 100 krajach, choć daty mogą się różnić: we Francji przypada na 20 listopada – w rocznicę przyjęcia wspomnianej konwencji, w USA na pierwszą niedzielę czerwca, w Meksyku – 30 kwietnia. Mimo różnic kulturowych i politycznych, wspólna pozostaje idea: zwrócenie uwagi na potrzeby dzieci, ich dobrostan, prawo do zabawy, edukacji, bezpieczeństwa i bycia wysłuchanym.
Fot. NAC
