Serwis korzysta z plików cookies. Korzystanie z witryny oznacza zgodę, że będą one umieszczane w Państwa urządzeniu końcowym. Mogą Państwo zmienić ustawienia dotyczące plików cookies w swojej przeglądarce.

Dowiedz się więcej o ciasteczkach cookie klikając tutaj

Pamięci uczestników Powstania Sierpniowego

28-09-2022 20:47 | Autor: Prof. dr hab. Marian Marek Drozdowski
W czasie Powstania Warszawskiego w wieku 12 lat byłem wraz z rodziną na przymusowym wygnaniu, po łódzkim obozie dla wysiedlonych przy ul Łąkowej w Brzesku - Słotwinie. Służyłem wówczas do Mszy św. w kościele parafialnym. Zastępowałam Mamę w przygotowywaniu okopów przeciwczołgowych w okolicach miasta. Pracowałem pod dozorem starych żołnierzy Wehrmachtu – Ślązaków, którzy mieli do nas ojcowski, opiekuńczy, stosunek.

Wieczorami chodziłem na tajny kurs szkolny z zakresu 7. klasy szkoły podstawowej, oparty na podstawie przedwojennych programów i podręczników, z preferencją lekcji historii Polski i Europy. W czasie krótkich wakacji letnich przebywałem w Tymowej, u wujostwie Pączkiewiczów, także wysiedlonych. Wujek Władysław był przed wojną starostą jarocińskim, Jego synowie Ireneusz i Bogdan – żołnierze Armii Krajowej – zorganizowali mi krótki kurs wiedzy o II wojnie światowej i o Powstaniu Warszawskim.

Świadomy stosunek do Powstania powstał u mnie w czasie studiów doktoranckich w Instytucie Historii PAN, podczas francuskiego stypendium. W 1964 r. poznałem Zygmunta Zarembę, przewodniczącego PPS za granicą, redaktora naczelnego powstańczego „Robotnika”, współautora głównych deklaracji programowych swojej partii, Rady Jedności Narodowej i Krajowej Rady Ministrów. „Wywołaliśmy powstanie, przygotowując się do niego w czasie okupacji niemieckiej – podkreślał w rozmowie ze mną – by być gospodarzem we własnym kraju. W trakcie powstania staraliśmy się wprowadzać zasadnicze reformy społeczne, akcentując jego demokratyczny, ogólnonarodowy charakter. Byliśmy gotowi do pokojowej, dobrosąsiedzkiej współpracy ze Związkiem Sowieckim, na zasadzie respektowania naszej niezawisłości politycznej i sojuszu z anglosaskimi sojusznikami, którzy niestety udzielili nam minimalnej pomocy militarnej i zgodzili się na dyktat Stalina w Teheranie, Poczdamie i Jałcie w sprawach polskich.

W 1990 r. udało mi się wydać w oficynie wydawniczej „Rytm” w Paryżu, z którą jestem od lat związany, dzięki Redaktor Dorocie Świderek wspólnie z Oleną Blaton, córką Zygmunta Zaremby – jego powstańcze artykuły i informacje w antologii „Zygmunt Zaremba, Powstanie Sierpniowe „Rytm:”. Paryż 1990.

Byłem uczniem całej czołówki Biura Informacji i Propagand KG AK, kierowanego przez Jana Rzepeckiego ps. „Wolski” – pracownika IH PAM, moich drogich profesorów: Stefana Kieniewicza, Aleksandra Gieysztora, Tadeusza Manteuffla, Witolda Kuli i współpracowników Delegatury Rządu RP: Stanisława Lorentza, Stanisława Herbsta, Władysława Tomkiewicza. Wspomnianym profesorom BIP-u i Delegatury poświęciłem szkice biograficzne w zbiorze. „Konfraternia warszawskich historyków pod znakiem Klio. Subiektywne biogramy nauczycieli i kolegów” Tom I „Rytm” ( Warszawa 2014).

Pod wpływem wspomnianych profesorów, a przede wszystkim doktora Józefa Rybickiego ps. „Andrzej”, kierownika Dywersji Okręgu Warszawskiego, częstego uczestnika dyskusji Pracowni Dziejów Warszawy IH PAN i prof. dr. Macieja Kwiatkowskiego, autora fundamentalnej monografii „ Tu mówi powstańcza Warszawa” Dni Powstania w audycjach Polskiego Radia i dokumentach niemieckich, PIW, Warszawa 1994 – stale uzupełniałem fragment poświęcony Powstaniu w 6 wydaniach „Historii Warszawy”, poczynając od 1972 roku

W zbiorze mych studiów „Powstanie Warszawskie 1944” z obszerną przedmową gen. bryg. Zygmunta Ścibor-Rylskiego, „ Rytm” ( Warszawa 2014 ), przede wszystkim przedstawiłem militarne i polityczne aspekty Powstania Sierpniowego, korzystając z pomocy poprzednika generała na stanowisku Przewodniczącego Związku Powstańców Warszawskich – doc. dr. Kazimierza Leskiego, przyjaciela mojej rodziny. W 1998 r odsłaniał on w Żabieńcu Nowym, wspólnie z Bp Siedleckim Janem Mazurem, Obelisk Papieski, przed którym każdego 1 sierpnia spotykają się powstańcy i ich rodziny, pamiętając, że Pan Kazimierz, członek Komendy Głównej ds. Wywiadu, był walczącym do ostatnich dni Powstania dowódcą kompanii „Brandla”, działającej w rejonie Placu Trzech Krzyży, odznaczonym przez gen. Bora- Komorowskiego krzyżem „Virtuti Militari”.

Korzystając z prac wielu kolegów z IH PAN, a przede wszystkim profesorów: Aleksandra Gieysztora, Krzysztofa Dunin- Wąsowicza, Eugeniusza Duraczyńskiego, Tomasza Szaroty, Tomasza Strzembosza oraz Jana Ciechanowskiego, Józefa Garlińskiego, Władysława Pobóg-Malinowskiego, a z kraju: Adama Borkiewicza, Jerzego Kirchmayera, Władysława Bartoszewskiego, Andrzeja Krzysztofa Kunerta i Antoniego Przygońskiego – udało mi się wydać kilka pozycji o międzynarodowych aspektach Powstania Warszawskiego. Były to: „Mocarstwa wobec Powstania Warszawskiego 1944 roku, Wybór dokumentów i materiałów, opracowanie redakcyjne M. M. Drozdowski ( z udziałem M. Kwiatkowskiego, M Gettera, A. Korzona), „Rytm” , ( Warszawa 1994); „ Międzynarodowe aspekty Powstania Warszawskiego 1944 roku, opracowanie redakcyjne M. M. Drozdowski i H. Szwankowska, „Rytm”, Warszawa 2004 i „Świat wobec Powstania Warszawskiego 1944” z przedmową dr. Tadeusza Skoczka – dyrektora Muzeum Niepodległości, Rytm:”(Warszawa 2015).

Pod wpływem badań nad ludnością cywilną Warszawy czasów wojny polsko- sowieckiej 1919-1921, września 1939 r i okupacji niemieckiej 1939- 1944 powstała cała seria prac zespołowych na temat ludności cywilnej i społeczeństwa obywatelskiego w okresie Powstania Warszawskiego. Prace te podjęły zespoły: Instytutu Historii PAN, Archiwum Warszawy i Muzeum Historycznego Warszawy. Prace cieszyły się szczególnym wsparciem i opieką profesorów Tadeusza Manteuffla – dyrektora IH PAN i jego następcy prof. Czesława Madajczyka oraz prof. Stanisława Płoskiego, byłego Szefa Biura Historycznego Komendy Głównej Armii Krajowej. Miałem zaszczyt kierować zespołami redakcyjnymi : „Ludność cywilna Powstania Warszawskiego, tom I-IV. PIW ( Warszawa 1974) i „ Exodus Warszawy. Ludzie i miasto po Powstaniu 1944 tom I- V , PIW(Warszawa 1992-1995).

Wspomnienia i relacje warszawiaków, zbierane od wielu lat przez różne instytucje badawcze i nasze zespoły redakcyjne, są bezcennym źródłem wiedzy historycznej,

Organizując wiele spotkań poświęconych Powstaniu Sierpniowemu w TMH i Kolekcji Porczyńskich im. Jana Pawła II, opracowałem redakcyjnie zbiór pt. „ Polonia wobec Powstania Warszawskiego . Studia i dokumenty”, Rytm” ( Warszawa 2001) .

Zespół przyjaciół: redaktor Hanna Szwankowska, ks. Wacław Karłowicz, bohaterski kapłan Starówki warszawskiej i redaktor Andrzej Wernic pomogli mi opracować redakcyjnie dokumenty, relacje i poezję w antologii „Kościół a Powstanie Warszawskie: Wydawnictwo Archidiecezji Warszawskiej ( Warszawa 1994).

Wspólnie z koleżankami z „Zośki” i „Parasola”: Danutą Kaczyńską i Marią Wiśniewską, uczestniczącymi w zebraniach Pracowni Dziejów Warszawy IH PAN, opracowaliśmy antologię dokumentów i tekstów historycznych „ Testament powstańczej Warszawy, „Rytm” (Warszawa 1994).

Wspólnie z Hanną Szwankowską udało nam się wydać w „Rytmie” w latach 2004-2006 dwa tomy Archiwum Politycznego Stefana Starzyńskiego, prezydenta Warszawy w latach 1934-1939, a w roku 2006 wydałem w Oficynie Wydawniczej „Iskry” trzecią, luksusową, znacznie rozszerzoną edycję biografii S. Starzyńskiego pt. „Starzyński. Legionista. Polityk Gospodarczy. Prezydent Warszawy” (Warszawa 2006), za którą dostałem nagrodę Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu.

Za 1. edycję biografii Starzyńskiego, wydanej w 1977 roku przez Państwowy Instytut Wydawniczy, otrzymałem nagrodę „Polityki”. Jednym z najbliższych współpracowników Starzyńskiego jako Prezydenta Warszawy i przewodniczącego Związku Miast Polskich był Marceli Porowski dyrektor ZMP, od 1941 r. Delegat Rządu RP dla M. St. Warszawy i Prezydent powstańczej Warszawy. Jemu poświęciłem biografię, wydaną przez pruszkowską oficynę „Vipart” Stanisława Zielińskiego pt „Marceli Porowski, Prezydent powstańczej Warszawy. Działacz samorządowy. Delegat Rządu RP” „Vipart”, Pruszków 2010 . Wspomnianą biografię opracowałem w oparciu o archiwum domowe Porowskiego, uratowane przez synową Elżbietę Porowską, która wspomniane archiwum podarowała miastu.

Po wykorzystaniu źródeł z Instytutu Pamięci Narodowej przez dr Elżbietę Paziewską wydaliśmy „Archiwum Marcelego Porowskiego”, „Vipart” ( Pruszków 2019). Porowski, człowiek głęboko religijny o poglądach chrześcijańsko-demokratycznych, jako Delegat Rząd RP na Warszawę i Prezydent Powstańczej Warszawy starał się o zgodne porozumienie wszystkich nurtów politycznych, zaangażowanych w Powstaniu, nie wykluczając PPR, w ramach Rady Obrony Stolicy. Ci ostatni odmówili udziału w tej organizacji, manifestując podporządkowanie PKWN i licząc na szybkie zajęcie Warszawy przez oddziały Armii Czerwonej i ludowe Wojsko Polskie. Porowski, przy pomocy delegatów rejonowych, starał się w Powstaniu rozbudować różne formy samopomocy społecznej. Po 17 stycznia 1945 r. nie brał udziału w konspiracyjny życiu politycznym, angażując się w proces odbudowy Warszawy i innych miast polskich w latach 1945-1950. Po aresztowaniu w 1951 r i skazaniu na śmierć w 1952 stracił zdrowie w więzieniach PRL Po zrehabilitowaniu w 1957 r. nigdzie nie mógł znaleźć pracy.

Powstaniu Warszawskiemu poświęciłem studium „ Generał Kazimierz Sosnkowski, Naczelny Wódz wobec Powstania Warszawskiego” wyd. IH PAN, (Warszawa 1992) i obszerne fragmenty biografii Prezydenta RP Władysława Raczkiewicza. Są to „Władysław Raczkiewicz Prezydent TP” Tom 2 „Rytm” (Warszawa 2002) - Rozdział VII - Trudny partner w dobie Warszawskie Insurekcji i jej klęski s,209-256).

Poza tym odrębne studia, w pracach zbiorowych i artykułach, poświęciłem Premierowi RP Stanisławowi Mikołajczykowi, gen. Tadeuszowi Borowi-Komorowskiemu , gen. Leopoldowi Okulickiemu, Kazimierzowi Pużakowi, Tadeuszowi Szturm de Sztremowi, Stanisławowi Lorentzowi, Władysławowi Pobóg-Malinowskiemu, Edmundowi Osmańczykowi, Maciejowi Kwiatkowskiemu, Stefanowi Korbońskiemu, Aleksandrowi Kamińskiemu. Setki rozmów z powstańcami, w tym członkami rodziny Ojca Poszepczyńskich, która swój popowstaniowy exodus przeżyła w naszym mieszkaniu w Brzesku Słotwinie, udział w licznych pogrzebach powstańców, spory o Powstanie, które przeżyłem, w czasie swych prelekcji na jego temat w Warszawie, Krakowie, Londynie, Paryżu, Moskwie i Bratysławie uczyniły z Insurekcji Sierpniowej jeden z najważniejszych tematów mych zainteresowań i mych badań.

Wróć