Serwis korzysta z plików cookies. Korzystanie z witryny oznacza zgodę, że będą one umieszczane w Państwa urządzeniu końcowym. Mogą Państwo zmienić ustawienia dotyczące plików cookies w swojej przeglądarce.

Dowiedz się więcej o ciasteczkach cookie klikając tutaj

Mienie Romanowów w Polsce – cz. 2.

22-07-2020 19:52 | Autor: Prof. dr hab. Lech Królikowski
Panująca w Rosji do 1917 r. carska rodzina Romanowów, a w rzeczywistości niemiecki ród Holstein-Gottorp (Piotr II – car w latach 1727-1730 – był wnukiem Piotra Wielkiego i ostatnim męskim potomkiem panującej linii Romanowów), miała gigantyczny majątek osobisty. Nieruchomości położone na terenie Warszawy opisałem w poprzednim odcinku. Obecnie chcę przekazać podstawowe informacje o innych posiadłościach Romanowów w Królestwie Polskim.

Obiektem o szczególnym znaczeniu był dawny pałac arcybiskupów gnieźnieńskich w Skierniewicach. W wyniku III rozbioru Polski znaczna część Mazowsza (w tym Warszawa, ale także Skierniewice) dostała się we władanie Prus. Skierniewice z pałacem, kiedyś siedzibą arcybiskupów gnieźnieńskich, były ośrodkiem rozległych dóbr kościelnych, które zwyczajowo nazywano „księstwem łowickim”. Prusacy dokonali sekularyzacji dóbr arcybiskupich, w wyniku czego przeszły one na własność króla Prus. Napoleon, po pokonaniu Prusaków w 1807 roku, przekazał te dobra swemu marszałkowi Ludwikowi Davout. Po pokonaniu Napoleona przez Rosję mienie francuskiego marszałka Davout stało się wojennym łupem cara Rosji Aleksandra I.

Car po utworzeniu w 1815 r. Królestwa Polskiego i „delegowaniu” swego brata Konstantego do Królestwa, w 1820 r. z okazji ślubu Konstantego z Joanną Grudzińską, podarował młodej parze dobra skierniewickie, nazywając je już oficjalnie Księstwem Łowickim, a Joannę obdarował tytułem księżnej łowickiej. Po śmierci Konstantego w czerwcu 1831 r. i Joanny w listopadzie 1831 r. majątek tej pary Joanna w testamencie przekazała carowi Mikołajowi I. Tym sposobem od 1831 r. – z krótką przerwą w II połowie XIX wieku – Księstwo Łowickie (38,9 tys. ha, 2 miasta, 200 wsi, 50 tys. mieszkańców), było prywatnym majątkiem Domu Romanowów.

Ze względu na carską rezydencję w Skierniewicach, projektanci Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej tak ją poprowadzili, żeby przeszła tam skrajem pałacowego parku. W 1845 r. na skraju parku wybudowano, wg projektu warszawskiego architekta Adama Idźkowskiego, cesarski dworzec, zniszczony pod koniec II wojny światowej. W 1873 r. w pobliżu wybudowany został drugi dworzec (proj. Jana Heurocha), tzw. miejski, który przetrwał do naszych dni. Ze względu na rodzinne powiązania rosyjskich carów z królewskimi i książęcymi rodami Niemiec i związanymi z tym częstymi podróżami carów do krajów niemieckich, w 1863 r. uruchomiono Kolej Warszawsko-Bydgoską, która do 1877 r. była jedynym kolejowym połączeniem Rosji z Prusami. Istotną cechą tej inwestycji było to, że linia ta była niejako „odnogą” Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, przy czym rozgałęzienie linii zaczynało się opodal cesarskiego pałacu w Skierniewicach. Kolej Warszawsko-Bydgoska miała znikome znaczenie gospodarcze, ale znakomicie służyła carskiej rodzinie. Ze względu na uwarunkowania komunikacyjne, w Skierniewicach w dniach 15-17 września 1884 r. miał miejsce zjazd cesarzy Austro-Węgier, Niemiec i Rosji.

Na mocy traktatu zawartego 18 marca 1921 r. w Rydze (art. XII), mienie nieruchome państwa rosyjskiego na terenie Polski, w tym mienie byłego domu panującego, przeszło na własność państwa Polskiego. Skierniewice przekazane zostały Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, obecnie z siedzibą na terenie Ursynowa.

Interesującym tematem są posiadłości Romanowów w Częstochowie i jej rejonie. W Częstochowie jest to kamienica na narożniku al. Wolności (44) i ul. Sobieskiego oraz willa „generalska” w al. Wolności 30. W okolicach, to pałac w Zagórzu k. Kłobucka, , dobra Ostrowy – 12 271 ha, kopalnie w Gnaszynie i Szarlejce, huta „Blachownia”.

„Częstochowskie” mienie Domu Romanowów, przed pierwszą wojną, należało do młodszego brata cara Mikołaja II – w. ks. Michała Aleksandrowicza (1879-1918). Przez kilkanaście godzin 15 – marca 1917 r. Michał był nieformalnym carem Rosji, po abdykacji Mikołaja II. W. ks. Michał nie przyjął przekazanego mu tronu. 13 czerwca 1918 r. został rozstrzelany przez bolszewików w okolicy miejscowości Perm. W okresie międzywojennym wdowa po Michale usiłowała na drodze sądowej odzyskać mienie Michała na terenie RP. Polski sąd odrzucił te roszczenia.

Cesarskie rezydencje w Białowieży i Spale przetrwały, chociaż bez wyposażenia, pierwszą wojnę światową. W latach międzywojennych były w całości lub w części rezydencjami prezydentów RP. Pałac Cesarski w Białowieży spłonął w nocy z 16 na 17 lipca 1944 r., a pałac w Spale został spalony w 1945 r. przez wojska radzieckie, jako była siedziba znienawidzonego cara.

Pałac w Skierniewicach przetrwał zawieruchy pierwszej i drugiej wojny i obecnie jest siedzibą Instytutu Ogrodnictwa.

Wróć