Serwis korzysta z plików cookies. Korzystanie z witryny oznacza zgodę, że będą one umieszczane w Państwa urządzeniu końcowym. Mogą Państwo zmienić ustawienia dotyczące plików cookies w swojej przeglądarce.

Dowiedz się więcej o ciasteczkach cookie klikając tutaj

Kalendarium Powstania Listopadowego

30-11-2022 21:12 | Autor: Prof. dr hab. Marian Marek Drozdowski
Powstanie rozpoczęło się i29 listopada 1830 r. o godzinie 18.00 od podpalenia starego browaru Weissa na ul Czerniakowskiej oraz domu Zaleskiej przy ul Dzikiej. Atak na Belweder nie powiódł się. Książę Konstanty ocalał. Nie udało się zmusić jazdy rosyjskiej do złożenia broni. Szkoła Podchorążych przedzierając się do Arsenału po drodze zabiła kilku generałów lojalnych wobec Wielkiego Księcia Konstantego.( Maurycy Hauke, płk Filip Meciszewski, Józef Nowicki, Stanisław Trębicki ,Stanisław Potocki). O losach Arsenału zadecydowało wkroczenie uzbrojonego ludu Starego Miasta, który pamiętał o tradycji Insurekcj Kościuszkowskiej.

Organizatorem rozpoczęcia powstania było Sprzysiężeni Podchorążych, kierowane przez Piotra Wysockiego ( 1797-1874), który bezskutecznie namawiał , spotkanych generałów do objęcia dowództwa. Był uczestnikiem bitwy grochowskiej i bitwy pod Boremlem w korpusie gen Józefa Dwernickiego., następnie w obronie Warszawy w forcie na Woli. Ranny dostał się do niewoli rosyjskiej. Otrzymał wyrok śmierci , zamieniony na 20 lat ciężkich robót na Syberii. Zatrzymany podczas próby ucieczki został skazany na 3 lata przedłożonego zesłania i 1000 kijów,. Kaźń przeżył. Do 1857 r. przykuty do taczek pracował w kopalni rudy w Akatuja. Zmarł w Warce w 1874 r.

30 listopad

Centralny organ rządowy Rada Administracyjna Królestwa Polskiego, pod przewodnictwem senatora- wojewody hr Walentego Sobolewskiego, zdominowana przez konserwatywnych, lojalnych wobec cara generałów i wojewodów, zdecydowanie potępił rewolucyjne wypadki na ulicach Warszawy „smutne i niespodziewane”. Na ulicach Warszawy widać było radosnych, uzbrojonych. uczestników walk.

1-2 grudzień

Zawiązanie w Warszawą Towarzystwa Patriotycznego , zwano potocznie Klubem Patriotycznym . Delegacja Towarzystwa żądała od gen Józefa Chłopickiego by traktował księcia Konstantego jako więźnia powstania narodowego i rozbroił wszystkie oddziały rosyjskie na terenie Królestwa. Członek Rady Administracyjnej książę Adam Jerzy Czartoryski (1770- 1861) poinformował ją że żądanie te nie mogą być zrealizowane ponieważ rząd ( Rada Administracyjna) podpisała konwencję z wielkim księciem Konstantym w Wierzbnie, że „puści w niepamięć wydarzeni 29 listopada” i że „ żadnych kroków przeciw stolicy nie przedsięweźmie”.

4 grudzień

Powołano Rząd Tymczasowy Powstania Listopadowego. Jego prezesem został książę Adam Jerzy Czartoryski, członkami: Michał Kochanowski, Ludwik Pac, Leon Dembowski, Julian Ursyn Niemcewicz, Joachim Lelewel, Władysław Ostrowski .Rada Administracyjna uległa samolikwidacji.

Rząd Tymczasowy postanowił zwołać Sejm Królestwa Polskiego , w starym składzie, na dzień 18 grudnia 1830.

Książe Adam Jerzy Czartoryski ( 1770- 1860) przyjaciel Aleksandra I, autor projektów reform w cesarstwie, pełniący urząd ministra spraw zagranicznych carskiej Rosji, zasłużył się jako kurator szkół w guberniach zachodnich ( Uniwersytet Wileński, Liceum Krzemienieckie). Był początkowo zwolennikiem związku Polski z caratem, przeciwnikiem profrancuskiej orientacji, Należał do współtwórców. Królestwa Kongresowego i przeciwników powstania. Wkrótce je poparł i stal się zwolennikiem wojny z Rosją. Jako prezes Rządu Narodowego od 30 stycznia do 15 sierpnia 1831 starał się łagodzić spory między generałami i politykami, uzyskać bezskutecznie poparcie państw zachodnich , w tym Stolicy Apostolskiej. dla polityki wewnętrznej i zagranicznej swojego rządu. Miał je tylko ze strony wybitnych jednostek z Francji Belgii, Anglii i Stanów Zjednoczonych. Po dymisji, schronił się w obozie wojskowym i udał się 23 sierpnia 1831 do Francji. gdzie stworzył silny ośrodek polskiej myśli politycznej i kulturalnej- Hotel Lambert.

5 grudzień

Członkowie rządu namawiali gen Józefa Chłopickiego, minowanego naczelnym wodzem, by ujął „żelazną ręką” ster powstania, odsunął od wpływów radykalną młodzież i młodych oficerów Królestwa Polskiego.

10-12 grudzień

W instrukcji dla polskich negocjatorów w Petersburgu (ministra skarbu Franciszka Lubeckiego oraz posła Jana Jezierskiego) Chłopicki nie wysuwał, w tym czasie, żądania niepodległości Królestwa Polskiego ale ścisłego przestrzegania konstytucji 1815 r., rozszerzenia jej zasad na Litwę. Wołyń i Podole oraz usunięcia garnizonów rosyjskich .Car Mikołaj I odrzucił propozycja Chłopickiego , żądał kapitulacji i powrotu pod berło Rosji.

5 styczeń

W drugiej redakcji Manifestu sejmowego akcentowano , że dążeniem i celem Polski jest nie tylko poszanowanie konstytucji 1815 r. „lecz również wolność i niepodległość nasza”.

20 styczeń

Naczelnym wodzem narodu sejm wybrał księcia Michała Radziwiłła, po rezygnacji z funkcji dyktatora powstania gen Chłopickiego, który stracił zaufanie opinii publicznej. Wyżsi oficerowie traktowali go jako najzdolniejszego polskiego generała. Licząc się z tą opinią politycy wymogli na nim by był doradcą księcia Radziwłła w sprawach wojskowych.

25 styczeń

Z auli Uniwersytetu Warszawskiego wyruszył orszak z trumną , której boki pokryte były tarczami z nazwiskami pięciu powieszonych dekabrystów rosyjskich,uczestników nieudanego antycarskiego powstania z grudnia 1825 r. Inspiratorami tej akcji byli członkowie Towarzystwa Patriotycznego, Gwardia Akademicka, młodzi oficerowie, księża bazylianie, Pochód wywołał silne wrażenie na posłach sejmowych. Na posiedzeniu Izb Sejmowych uchwalono akt detronizacji cara Mikołaja I, w którym czytamy: „ Naród zatem polski na sejm zebrany, oświadcza ,że jest niepodległym ludem, i że ma prawo temu koronę polską oddać, którego godnym go uzna, po ,którym z pewnością będzie się mógł spodziewać że mu zaprzysiężonej wiary i zaprzysiężonych swobód święcie i bez uszczerbku dochowa.”

29-30 styczeń

Sejm uchwalił ustawę o powołaniu Rządu Narodowego i wybierał na nazajutrz na jego prezesa księcia Adama Jerzego Czartoryskiego a na ministrów : Ludwika Paca, Wincentego Niemojewskiego, Teofila Morawskiego, Stanisława Barzykowskiego, Joachima Lelewela. Rząd ten mimo wewnętrznych różnic politycznych przetrwał 7 miesięcy.

Niemojewski i Morawski reprezentowali Kaliszan sejmowych nie cieszących się sympatią dyktatora gen. Chłopickiego. Lelewel ( 1776- 1861) poseł na Sejm Królestwa Polskiego powiatu żelechowskiego, obiecywał poparcie spiskującej młodzieży.. W styczniu 1831 r został wybrany na prezesa Towarzystwa Patriotycznego, W sejmie zajmował stanowisko umiarkowane w sprawie chłopskiej. Krytykował dyktaturę Chłopickiego i politykę zagraniczną księcia Czartoryskiego.. Po kapitulacji w Paryżu kierował Komitetem Narodowym Polskim. Był wybitnym historykiem i numizmatykiem.

5-6 luty

Na rozkaz cara Mikołaja I do Królestwa wkroczyły dywizje feldmarszałka Iwana Dybicza – Zabałkańskiego liczące 80 tys żołnierzy, celem zdobycia Warszawy, wzdłuż szosy siedleckiej .Odwilż i grząskie drogi utrudniły wykorzystanie artylerii i jazdy.

14 luty

Pierwszy znaczący sukces polski w tej wojnie polsko-rosyjskiej był dziełem korpusu gen Józefa Dwernickiego ( 1793- 1854) który niewielkimi silami doprowadził do porażki dywizji gen Fiodora Geismara. Rosjanie stracili 400 zabitych, 230 jeńców i 11 dział. .Straty polskie wynosiły 87 zbitych i rannych. Generał Dwernicki stoczył zwycięską bitwę pod Boremlem z rosyjskim generałem T. Rudigerem 18-19 kwietnia 1831 r Otoczony przez nieprzyjaciela 27 kwietnia przekroczył granicę austriacką i został internowany , otrzymał jednak paszport do Francji. Był zbliżony do Komitetu Lelewelowskiego .W latach 1836- 1840 działał, w Londynie W 1848 r wrócił do kraju.. Zmarł w Łopatynie na Podolu 22 listopada 1857 r.

19-20 luty

Pierwsza bitwa pod Wawrem i Olszynką Grochowską.

24 luty

Początek bitwy pod Białołęką.

25 luty

Największą bitwą Powstania Listopadowego była bitwa w lasku grochowskim dowodzona przez gen Józefa Chłopickiego , który do godzinny 15,00 , kiedy został ranny w obie nogi zręcznie, kierował polskim kontruderzeniami. Bohaterem tej bitwy był gen Franciszek Żymirski ( 5 pażdziernka1778- 27 lutego 1831) dowódca 2 dywizji piechoty broniącej Olszynki Grochowskiej, ciężko ranny na polu walki. Zmarł w lazarecie wojskowym dwa dni po zakończeniu bitwy.

Po zranieniu Chłopickiego gen Jan Skrzynecki (1787-1860) dzięki wytrwałej obronie i udanemu manewrowaniu odwrotowemu uratował wojska polskie od katastrofy po bitwie. Po dymisji księcia Radziwiłła 26 lutego Rząd Narodowy minował go Naczelnym Wodzem, po wsłuchaniu opinii Narady Wojennej. Pełnił tą funkcję do 11 lipca 1831 Skrzynecki był początkowo przeciwnikiem powstania.. Po nominacji na naczelnego wodza przystąpił do pertraktacji z gen J. Dybiczem, przerwanych przez stronę rosyjską.

„ Dzielny, lecz bez zdolności operacyjnych nie umiał wyzyskać zwycięstw Wojska Polskiego pod Wawrem, Dębem Wielkim i Iganiami. Lekceważył plany strategiczne gen Ignacego Prądzyńskiego. Mimo iż klęska pod Ostrołęką zachwiała autorytetem Jana Skrzyneckiego zmierzał do dyktatury.. Zwalczał lewicę powstańczą i konsekwentnie parł do pertraktacji z wrogiem.

„ W sprawie włościańskiej- pisze Marian Kukiel opozycja Towarzystwa Patriotycznego zupełnie się nie zaznaczyła. Sprawa była podjęta przez Rząd Narodowy bardzo umiarkowanym projektem nadania włościanom w dobrach narodowych dziedzicznej własności posiadanej ziemi w drodze regulacji i odkupu , z zamianą czynsze pańszczyzny gdzie się jeszcze trzymała. Śmiałe wnioski deputowanego Olrycha- Szanieckiego, idące w kierunku powszechnego uwłaszczenia ( także w dobrach prywatnych) upadły. Projekt rządowy „ poszedł pod sukno”.

30-31 marzec

Po bitwie grochowskiej która poważnie wykrwawił armię rosyjską rozpoczął się okres polskiej inicjatywy strategicznej Uderzono na korpus Rosena, którego straż przednia pod dowództwem Geismara stał pod Wawrem. Pod Dębem Wielkim jego dywizja został rozbita i straciła tysiące jeńców.

10 kwietnia

W pościgu na skraju wsi Iganie, ;pod Siedlcami gen Ignacy Prądzyński rozbił pułk wołyński i miński. Straty rosyjskie wynosiły od 3 do 5 tys, zabitych i zaginionych w bagnach. Straty polskie poniżej 500 zabitych. Rozwój powstania doszedł w kwietniu 1831 r do punktu szczytowego. Druga polowa kwietnia przyniosła szereg niepowodzeń.

17-18 kwietnia niedana była próba opanowania Wilna po początkowych sukcesach powstańców, przez Karola Załuskiego, marszałka powity upickiego, który zgromadził wokół Wilna ok 16 tys. powstańców.. Załuski nie mając artylerii porzucił zamiar szturmu na Wilno.

Kwiecień- maj

Akcja powstańcza na Podolu, Wołyniu i Ukrainie była stosunkowo skromna, Objęła około 6 tys. ludzi , wśród których nie brakowało chłopów. Największa ilość powstańców była na Podolu. Zorgnizował ich stary kościuszkowski generał Benedykt Kołyszko. Zostali oni rozbici w bitwie pod Daszowem 14 maja 1831 r.

12-19 maja

Gen, Skrzynecki w sile 40 tys. żołnierzy , za namową gen Prądzyńskiego, ruszył na gwardię cesarską , liczącą 21 tys. piechoty, 7 tys. jazdy i 80 dział , Działając ospole ułatwił Dybiczowi pójście na ratunek cesarskiej gwardii dając dyspozycje do bitwy dopiero 19 maja.

13 maja

Rząd Narodowy wystosował apel do braci z Litwy, Wołynia, Podola i Ukrainy. „Połączeni razem zawiodłszy srogie boje z nieprzyjacielem, wezwiemy państwa Europy, aby zasiadły nas sądzić.” Wileński powstaniec Antoni Górecki ( 1787- 1861) tak ten apel komentował:

„ Niech co żyje na bój biegnie,

Któż to zwyciężyć nas stanie,

Niech nas krocie polegnie,

Wolnych miliony zostanie”.

25 maja

Bitwa pod Ostrołęką zakończyła się polską klęską. Straty polskie wynosiły 194 oficerów i 6224 żołnierzy. Niektóre pułki straciły 35 % swych oficerów i od 20 do 40 % szeregowych. Zginął kwiat starych, doświadczonych żołnierzy Powstania Listopadowego.

10 czerwca

W kwaterze głównej w Kleszewie zmarł, podobno, na cholerę, feldmarszałek Iwan Dybicz .Nowym dowódcą armii rosyjskiej został feldmarszałek Iwan Paskiewicz, pogromca Persów w 1827 r.

10 sierpień

Po ostrej krytyce kunktatorstwa gen Skrzyneckiego został on odwołany z funkcji naczelnego wodza. Część generałów i ich dywizji była przeciwna tej decyzji

15-16 sierpnia

Po posiedzeniu Towarzystwa Patriotycznego zgromadzony przed Pałacem Namiestnikowskim a następnie przed Zamkiem Królewskim tłum, którego nie potrafił uspokoić książę Czartoryski i Gwardia Narodowa dokonał samosądu wieszając za niepowodzenia armii polskiej generałów Jankowskiego, Bukowskiego, Hurtiga i płk Antoniego Sałackiego. Nazajutrz 16 sierpnia powieszono jeńca barona Kettlera i byłego kuratora szkolnego Kaweckiego. W zaburzeniach zginęły 34 osoby, zraniono 14. Książę Czartoryski podał się do dymisji.

17 sierpnia.

Gen Jan Krukowiecki został powołany przez sejm nowym prezesem Rządu Narodowego. Udało mu się, jako gubernatorowi stolicy przywrócić porządek, postawić przed sądem wojennym uczestników zaburzeń, w tym kilku członków zdelegalizowanego Towarzystwa Patriotycznego, księży: Aleksandra Pułaskiego i Ignacego Szynglarskiego.

Gen Krukowiecki (1772- 1850) był ranny pod Smoleńskiem w1812 r, brał udział w bitwie pod Lipskiem. Po klęsce Francji był na służbie Aleksandra I. Po upadku dyktatury gen Chłopickiego dążył do uzyskania naczelnego dowództwa.

19 sierpnia

Na posiedzeniu Rady Wojennej większość jej uczestników wypowiedziała się za podziałem armii na dwie części i wysłania samodzielnego korpusu na prawy brzeg Wisły, na Podlaskie i Lubelskie aby zapewnić aprowizację Warszawy na dłuższe oblężenie. Na czele II korpusu , który wyruszył z Warszawy 28 sierpnia stanął Francuz gen Antonio Girolamo Ramarino, nie znający języka i zwyczajów polskich. Nie wykonując rozkazów gen Krukowieckiego ,by wrócił na odsiecz Warszawie ,18 września przekroczył granicę austriacką i złożył broń.

6 września

Rozpoczął się szturm oddziałów feldmarszałka Iwana Paszkiewicza na Warszawę. Rosjanie zdobyli Wolę, bohatersko bronionej przez gen Józefa Sowińskiego, który padł przy dziale. Wieczorem gen Krukowiecki zaproponował podjęcie rokowań z Paszkiewiczem. Bitwa warszawska trwała nadal, w czasie której sejm powołał na prezesa Rządu Narodowego posła Bonawenturę Niemojowskiego. Straty polskie w bitwie warszawskiej liczyły blisko 8 tys. poległych i rannych, rosyjski 7,5 tys.

8 września

Po zwvcięskiej bitwie warszawskiej Paszkiewicz ogłosił stan wojenny, rozpoczął pierwsze aresztowania i wywózki podejrzanych.

26 września

Rząd Narodowy Niemojewskiego w Rypinie, ogłosił ostatni manifest, zapowiadają opuszczenie kraju by kontynuować walkę o niepodległość. Nie był to manifest klęski.

5 październik

Wojska polskie złożyły broń w Prusach.

8 październik

Kapitulowali obrońcy twierdzy Modlin po bohaterskiej walce kierowanej przez gen Ignacego Ledóchowskiego.

Wróć