Serwis korzysta z plików cookies. Korzystanie z witryny oznacza zgodę, że będą one umieszczane w Państwa urządzeniu końcowym. Mogą Państwo zmienić ustawienia dotyczące plików cookies w swojej przeglądarce.

Dowiedz się więcej o ciasteczkach cookie klikając tutaj

Jak wyglądał Mokotów, zanim stał się częścią miasta?

24-11-2021 22:10 | Autor: Piotr Celej
Obecnie Mokotów ma tyle ludności co nadmorska Gdynia. Nie zawsze był jednak dzielnicą Warszawy, niegdyś był zaledwie rycerską wsią. Przyjrzyjmy się najstarszym dziejom Mokotowa.

Pierwszymi śladami bytności człowieka na tym terenie są pojedyncze znaleziska archeologiczne z okresu neolitu, np. zlokalizowane na Dolnym Mokotowie i północy Starego Mokotowa (m.in. przy Sobieskiego) rogowe motyki migrujących wzdłuż Wisły ku północy rolników i hodowców z tzw. kultury ceramiki wstęgowej 4,5 tys. lat p.n.e. oraz krzemienna siekiera z Czerniakowa (przy ul. Idzikowskiego), datowana na 2,5 tys. lat p.n.e., świadczą o tym, że ludzie pojawiali się w tych okolicach z rzadka; wyjątkiem mógł być Służewiec.

Cmentarzyska z epoki żelaza

Zmieniło się to w epoce żelaza, czyli około 1200 lat przed naszą erą. Z tego bowiem okresu znane są z obszaru dzielnicy cmentarzyska ciałopalne z grobami podkloszowo-skrzynkowymi, wskazujące już na istnienie osadnictwa, odnalezione na Czerniakowie, Służewie i Służewcu. Wiemy również, że żelazo wówczas pozyskiwało się w podwarszawskich Falentach, zaś szlaki komunikacyjne wiodły przede wszystkim wzdłuż potoków – m. in. Służewieckiego. Następujący po epoce żelaza okres starożytności był w centralnej Polsce czasem regresu osadniczego. Zmieniły to dopiero plemiona słowiańskie, które przybyły na ten teren po VI wieku naszej ery. Brak jednak stanowisk archeologicznych z tego czasu na terenie dzielnicy – znajdowały się takowe w Wilanowie.

Zdaniem badacza Warszawy, Juliusza W. Gomulickiego, pierwsze ślady średniowiecznego osadnictwa na terenie obecnego Mokotowa pochodzą z XI wieku. Naukowcy twierdzą, że osadnictwo skupiało się poniżej Skarpy Wiślanej również z powodów botanicznych. Tereny dzisiejszej Warszawy były porośnięte puszczą, w dolinie rzeki miały zaś charakter łatwiejszego do karczowania łęgu. Wycinano więc niewielkie poletka na których uprawiano rolę. Mokotów nie był ważnym rejonem – zdecydowanie prym w okolicy wiodło grodzisko na Bródnie. Wejście Piastów na Mazowsze i późniejsze ustanowienie księstwa Mazowieckiego spowodowały, że chrześcijańscy mnisi zaczęli spisywać dokumenty dla tego regionu. Wśród nich są dotyczące osady nad Potokiem Służewieckim.

Mokotów zaczął się od potoku

Nie tylko cywilizacja Mezopotamii nie mogłaby przetrwać bez rzeki. Początki osadnictwa wówczas były często związane z dolinami rzecznymi. Ważne były dwie coroczne powodzie: wiosenna i tzw. Świętojańska, które zalewały pola słowiańskich już mieszkańców tych ziem. W rzece polowano również na ryby, zaś później stawiano stawy i wykorzystywano siłę wody w zakładach rzemieślniczych. Z ryb wówczas słynęło również Jeziorko Czerniakowskie.

To właśnie w średniowieczu powstały pierwsze dokumenty, które opisywały stan faktyczny, podział i regulacje nieruchomości na Mokotowie. Sama zaś nazwa Mokotowo pochodzi od imienia właściciela wsi, prawdopodobnie o imieniu Mokot. Mokotowo po raz pierwszy pojawia się w dokumentach z 1367 r. w postaci wyliczenia kilku podwarszawskich wsi. Osada leżała na drodze do Czerska – ośrodka władzy książęcej. Zajmowała wówczas tereny na przedłużeniu obecnej ulicy Mokotowskiej, od okolic placu Unii Lubelskiej i ulicy Polnej, pomiędzy Rakowiecką, Żwirki i Wigury oraz Odyńca, wzdłuż skarpy wiślanej do Szop i Królikarni, i dalej pod skarpą wzdłuż Piaseczyńskiej (zapewne dawnej polnej drogi) do Sobieskiego, a stamtąd Belwederską w górę do placu. Siedlisko wsi pierwotnej mogło zajmować fragment Puławskiej między obecnym Morskim Okiem a Boryszewską lub Dolną.

W dokumentach pojawiają się również istniejące od XIII wieku Czerniakowo (Czerniaków) oraz Czarnów. W 1412 r. leżące na północy Siedlce (Sielce) książę Janusz Starszy przekazał dziekanowi kapituły kolegiackiej św. Jana. Jeszcze starsze są wzmianki o Służewiu - Rokiem zanotowanym przez kronikarzy był 1065. Przybyła wówczas do Służewa misja benedyktyńska miała nie tylko umacniać chrześcijaństwo na tych ziemiach, ale także tworzyć nowy, feudalny porządek.

Rozwój dzięki położeniu

Rosnąca rola Warszawy w księstwie Mazowieckim, a później w Polsce, doprowadziła do takiego stanu, iż wsie pod Warszawą rozwijały się bardzo dynamicznie. Miasto pochłaniało olbrzymie ilości pożywienia, które były wytwarzane w dużej mierze właśnie w podmiejskich osadach.

W XV wieku Mokotowo miało 25 włók (ok. 420 hektarów) żyznej ziemi uprawnej. Zgodnie z prawem chełmińskim płaciło z nich po 28 groszy czynszu św. Marcina, czyli równowartość jednego korca mąki pszennej lub wozu siana, a więc podobnie jak inne wsie książęce na Mazowszu. Jednak oprócz standardowej daniny z owsa dodatkowo z każdej tamtejszej włóki spływało po 13 korców żyta oraz daniny zwyczajowe w postaci 2 kapłonów, jednej gęsi i 30 jaj. Pańszczyzna (odrabiana prawdopodobnie na folwarku jazdowskim) miała wymiar dwóch dni w tygodniu oraz udziału w trzech robotach sezonowych rocznie (tzw. tłoki). Od świadczeń wolne były 3 włóki: włóka wójta – nadawana przez księcia, a potem króla, od 1531 r. wójtowstwo kupca warszawskiego Jerzego Burbacha i jego potomków włóka wikariuszy kolegiaty warszawskiej – z nadania dwóch ostatnich książąt, Stanisława i Janusza, od 1521 r. włóka baryczkowska – zakupiona przez bogatego mieszczanina Jerzego Baryczkę w 1527 r., należała później do jego spadkobierców

Z kolejnych dokumentów dotyczących osadnictwa w Mokotowie wiemy, że między rokiem 1619 a 1620 zasiedlone było tylko 13 włók, w tym nadal 3 zwolnione ze świadczeń. Obciążenia pozostałych w owsie, drobiu i jajach wzrosły w tym czasie dwukrotnie. Podobnie jak wiele wsi, również i Mokotów został skupiony przez magnatów. W roku 1678 Stanisław Herakliusz Lubomirski wykupił fragment ówczesnego Mokotowa oraz Służew i Służewiec. Wówczas powstał pałacyk Arkadia koło Królikarni, zwany "pasterskim domkiem". Prawdziwym rozkwitem był jednak wiek XVIII. Na Mokotowie wznoszone były dworki, wille i pałace magnaterii oraz zamożnego mieszczaństwa, a wzdłuż skarpy wiślanej zakładano ogrody. Okres rozwoju niestety skończył się wraz z upadkiem Rzeczypospolitej. W 1794 r. Mokotów stał się areną walk powstania kościuszkowskiego, walk, zaś sam wódz powstania – gen. Tadeusz Kościuszko – urządził kwaterę w Królikarni. Miejscowość została splądrowana, podobnie jak po wydarzeniach listopadowych w 1830 roku.

Druga połowa XIX wieku była jednak bardziej łaskawa. Intensywnie rozwijała się Warszawa i jej podmiejskie satelity. Bardzo istotnym impulsem do rozwoju było pojawienie się transportu kolejowego. Pod koniec XIX wieku trasa do podwarszawskich miejscowości była bardzo niewdzięczna. Obecne arterie Puławska i Nowoursynowska wybrukowane były tylko częściowo, dotarcie do Wilanowa czy Konstancina było niezwykle trudne. Kres temu miała położyć kolej, której odcinek do Wilanowa przez Mokotów otwarto w 1891 roku. Założycielami kolei był Henryk Huss – doświadczony inżynier kolejnictwa, pracujący wcześniej przy budowie kolei warszawsko-wiedeńskiej na zlecenie posiadacza części dóbr wilanowskich Wiktora Magnusa. Z początku jednak był to de facto... tramwaj konny, bowiem używano zwierząt jeszcze do transportu. Kolej, korzystająca później z parowozów, brała początek przy rogatkach belwederskich, mieszczących się między dzisiejszym terenem ambasady rosyjskiej a byłym hotelem Hyatt. Dalej dochodziła do Chełmskiej, w którą skręcała, a następnie prowadziła Czerniakowską ku Wilanowowi.

Włączenie do Warszawy

Dzielnica szybko stała się mieszkalną dla Warszawy. Można było tu spotkać zarówno przedstawicieli wolnych zawodów, jak i robotników. W latach 1911-1913 część fortów ograniczających rozwój miejscowości została wyburzona i zaczął się proces intensywnej zabudowy alei Niepodległości, także na Puławskiej. 8 kwietnia 1916 generał-gubernator Hans Hartwig von Beseler wydał rozporządzenie włączające w całości (od 1 kwietnia 1916) gminę Mokotów do Warszawy. Dzielnica liczyła wówczas 28 tysięcy mieszkańców. W ciągu najbliższych lat pojawiły się na Mokotowie liczne siedziby urzędów, instytutów naukowych, szpitali, szkół, wznoszono reprezentacyjne kamienice i wille. Dawna wieś rycerska stała się jedną z najważniejszych dzielnic stołecznej Warszawy. Dziś jest największą.

Wróć