Komitet, wyrażając nadzieję na powstanie wkrótce zjednoczonej i wolnej Polski, odciął się od akcji legionowej, skupiając kwiat inteligencji warszawskiej, zdominowanej przez wpływy Kościoła i Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego. Na początku 1915 r, miał już 200 placówek służby społecznej.
Z Komitetem Obywatelskim współpracował Komitet Gminy Żydowskiej i inne organizacje żydowskie, które łącznie, po rosyjskiej mobilizacji do armii, reprezentowały blisko 40 % mieszkańców Warszawy.
Gdy władze carskie przeprowadzały rekwizycje, rujnowały gospodarkę miasta, ewakuując do Rosji wraz z załogami czołowe zakłady przemysłowe, a biedną ludność przedmieść zmuszały do kopania okopów. W obronie ludności stawał Komitet Obywatelski, który zorganizował polskie sądownictw. Po zajęciu miasta przez okupacyjne wojska niemieckie 5 sierpnia 1915 w mieście już istniała od 27 lipca polska, jeszcze niemająca mundurów Straż Obywatelska, której liczebność wkrótce wzrosła do 8 tys. członków. Członkowie straży nosili opaski, służąc w niej społecznie. Wzmocniona ona zastała 4 sierpnia przez oddział POW, który demonstracyjnie przemaszerował do Pałacu Namiestnikowskiego. Od 5 sierpnia do 11 września 1915 działały w Warszawie powołane przez Komitet Obywatelski polskie sądy obywatelskie. Siedzibą Trybunału (instytucja II) i Sądu Głównego stał się pałac Paca i pałac Krasińskich. Komitet przeprowadził szeroką kwestę na potrzeby szkolnictwa publicznego. W związku z drożyzną przede wszystkim żywności, paliw i opału Komitet starał się o zakupy i redystrybucję deficytowych produktów. Z myślą o pomocy dla bezrobotnych zorganizował giełdy pracy. Z inicjatywy księcia Lubomirskiego i Piotra Drzewickiego 21 września 1915 Zarząd Miasta powziął historyczną uchwałę : „ wznowienia użyciu urzędowym przynależne Warszawie miano miasta stołecznego i stosowanie tytułów: „Zarząd Miasta Stołecznego Warszawy” i „Prezydent Miasta Stołecznego Warszawy.”
22 sierpnia utworzone zostało Generalne Gubernatorstwo Warszawskie z Hansem von Beselerem jako generałem gubernatorem . Tegoż dnia Komitet Obywatelski uchwalił obowiązek powszechnego nauczania. Wielkim sukcesem Komitetu było doprowadzenie do otwarcia 15 listopada 1915 Uniwersytetu Warszawskiego, Politechniki Warszawskiej i innych szkól wyższych stolicy.
31 stycznia 1916 r, władze okupacyjne rozwiązały Straż Obywatelską, zastępując ją Milicją Miejską pod dowództwem księcia Franciszka Radziwiłła. Odebrały one także Komitetowi Obywatelskiemu władzę nad sądownictwem i szkolnictwem.
8 marca tegoż roku Ratusz Warszawski, z inicjatywy P. Drzewieckiego, wypowiedział się za włączeniem przedmieść w trosce o bezpieczeństwo sanitarne i los uchodźców tam przebywających.
W sali Ratusza, przyozdobionej portretami króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, Jana Dekerta i działaczy Sejmu Wielkiego zorganizowano 18 kwietnia 1916 r. uroczystą akademię ku czci twórców ustawy o miastach królewskich z 18 kwietnia 1791. Odtąd Rada Miasta Stołecznego Warszawy przypominała w swych uchwałach i akademiach historyczne postacie dziejów Polski: Tadeusza Kościuszkę, księcia Józefa Poniatowskiego, gen. Henryka Dąbrowskiego, Jana Kilińskiego, Romualda Traugutta, Henryka Sienkiewicza Józefa Piłsudskiego, Ignacego Jana Paderewskiego, gen. Józefa Hallera, gen. Lucjana Żeligowskiego.
Ważnym krokiem, zapowiadającym powstanie samorządu miękkiego Warszawy, było ogłoszenie 5 maja 1916 r. przez gubernatora warszawskiego Hansa Beselera Ordynacji Miejskiej.
Ordynacja ta stanowiła m. in.:
- Rada miasta wybierana na 3-letnią kadencję składać się będzie z 90 członków, przewodniczącego rady mianuje szef administracji przy Generalnym Gubernatorstwie;
- Magistrat składa się z prezydenta , jako przewodniczącego, mianowanego przez Generalnego Gubernatora, dwóch burmistrzów jako zastępców praz 12 rajców pełniących urząd honorowo, naczelnika milicji miejskiej, skarbnika, radcy prawnego i kierowników wydziału budowlanego, sanitarnego i szkolnego;
- Wybory do Rady odbywają się w sześciu kuriach, z których każda po 15 radnych wybiera: kuria 1. właścicieli domów i gruntów; kuria 2. większych przedsiębiorców handlu i przemysłu; kuria 3. zawodów uczonych (duchownych Kościoła katolickiego, prawników, nauczycieli, lekarzy, techników z wyższym wykształceniem); kuria 5. rzemieślników i właścicieli mniejszych przedsiębiorstw; kuria 6. wszyscy pozostałych, niewymienionych w kuriach od 1 do 5.
- Do kompetencji prezydenta miasta należało mianowanie wszystkich urzędników Zarządu Miejskiego i najwyższych urzędników Magistratu.
- Rada Miejska decydowała o budżecie miejskim, ustawach podatkowych, zaciąganiu miejskich pożyczek, o wydatkach pozabudżetowych, o zakładaniu albo zasadniczej zmianie zakładów i przedsiębiorstw miejskich, o stanie miejskich realności i kapitałów oraz w sprawach przekazanych radzie przez władze nadzorcze albo Magistrat.
Powyższa Ordynacja nie była ordynacją samorządu miejskiego, działającego w niepodległym państwie, ponieważ zasadnicze decyzje należały do okupacyjnego Generała Gubernatora Warszawskiego. Nie była także ordynacją demokratyczną ze względu na kurialny tryb wyborów do Rady Miasta st. Warszawy. Dała ona przywileje wyborcze bogatemu mieszczaństwu i nielicznej grupie wyborców z wyższym wykształceniem.
Wybory do kurialnej Rady Miejskiej odbyły się 14 lipca 1916 roku. Poprzedziły je istotne wydarzenia polityczne:
- Wielka demonstracja religijno-patriotyczna 3 maja w Warszawie i defilada przed Henrykiem Sienkiewiczem;
- Zarząd Miasta st. Warszawy podjął uchwałę o zorganizowaniu w stolicy Muzeum Narodowego i wezwał Koło Architektów do opracowania urbanistycznego planu rozbudowy Warszawy, zaakceptowanego w grudniu 1917 r.
- Komitet Obywatelski, z inicjatywy Piotra Drzewickiego, 10 maja 1916, na ostatnim swym posiedzeniu uchwalił tekst depeszy z okazji 70-lecia Noblisty: „Cześć wielkiemu pisarzowi Ziemi Polskiej, cześć i chwała zasłudze obywatelskiej.”
- Doprowadzenie formalne 8 kwietnia do przyłączenia do warszawskiej gminy miejskich terenów przedmieść. Obszar miasta z 3410 ha został powiększony do 11500 ha.
Komitet Narodowy, preferowany przez Zdzisława Lubomirskiego i Piotra Drzewickiego, zdobył w wyborach kurialnych 33 mandaty, Komitet Demokratyczny - 27 mandatów, Zrzeszenie Wyborców Żydowskich - 15 mandatów, Żydowski Komitet Ludowy - 4 mandaty, partie socjalistyczne - 4 mandaty. Pozostałe 7 mandatów zdobyły mniejsze ugrupowania. Wspomniane wybory przyniosły sukces wyborcom konserwatywno-mieszczańskim kosztem dominującej w Warszawie warstwy robotniczej, bezrobotnych i biedoty drobnomieszczańskiej.
Na pierwszym posiedzenie nowo wybranej Rady Miejskiej 24 lipca 1916 r. ogłoszono wspólną deklarację Komitetu Narodowego, Demokratycznego i PPS Frakcji Rewolucyjnej: „ ...Prace nasze pełnić będziemy w rozumieniu, że samorząd Warszawy jest pierwszym krokiem ku odbudowie Państwa Polskiego. Niepodległe Państwo Polskie, wyposażone w organy i środki niezależność jego wyrażające i zabezpieczające oto cel najwyższy dawnych i obecnych wysiłków Narodu Polskiego i oto nasz święty cel, do którego dążymy.”
Piłsudski wysoko oceniał powstałą Radę Miasta i cytowaną jej uchwałę. Prezesem Rady został dr Józef Brudziński – rektor Uniwersytetu Warszawskiego; prezydentem miasta – książę Zdzisław Lubomirski. Pierwszym zastępcą Prezydenta został inż. Piotr Drzewiecki, drugim zastępcą Zygmunt Chmielewski. W składzie Rady zalazła się cała elita polityczna ówczesnej Warszawy. W dziejach stolicy Zydzi nigdy nie mieli tak szerokiej reprezentacji, jak w Radzie lat 1916 -1919. Reprezentacja i polityczna działalność była domeną prezydenta Lubomirskiego. Drzewiecki z Chmielewskim, przy pomocy Józefa Brudzińskiego i jego zastępców, Artura Śliwińskiego i Józefa Śliwińskiego, musieli rozwiązywać trudne problemy związane z rosnącą pauperyzacją ludności stolicy i skutkami nadzoru okupacyjnego Beselera (zmniejszanie racji żywnościowych, rekwizycja materiałów i przedmiotów dla potrzeb armii, wywózka bezrobotnych do Niemiec). Zarząd Miasta organizował często manifestacje narodowe w tym 5 sierpnia 1916 na stokach Cytadeli Warszawskiej manifestację upamiętniającą śmierć członków Rządu Narodowego Powstania Styczniowego – z udziałem weteranów tego powstania.
Uroczystą oprawę miało posiedzenie Radu Miejskiej 5 listopada 1916, w dniu, w którym Beseler odczytał na Zamku Warszawskim akt dwóch cesarzy zapowiadający utworzenie Królestwa Polskiego o nieokreślonych granicach, w oparciu o sprzymierzone mocarstwa. Krytycy tego aktu widzieli próbę zdobycia dla mocarstw polskiego żołnierza pod dowództwem generałów i oficerów mocarstw centralnych. Pozytywne znaczenie aktu widziano jedynie w umiędzynarodowieniu sprawy polskiej.
Orędzie prezydenta USA Woodrowa Wilsona z 22 stycznia 1917 o prawie Polski do niepodległości z dostępem do morza poważnie osłabiło prestiż organizacji współpracujących z niemiecką i austriacką władzą okupacyjną, w tym Tymczasowej Radą Stanu, której członkiem został Józef Piłsudski, a także Warszawskiej Rady Miejskiej.
Na wieść o śmierci H. Sienkiewicza, po żałobnym posiedzeniu Rady, nad bramą Ratusza zawisła czarna flaga. Ulica Nowosienna została zamieniona na ulicę Henryka Sienkiewicza . Zaplanowano też wystawienie pomnika Noblisty na placu Małachowskiego przed gmachem „Zachęty”.
Młodzież Warszawy, po wiecu w auli Uniwersytetu Warszawskiego i jednocześnie Rada Miasta Stołecznego wysłały do Prezydenta Wilsona podziękowanie za jego pokojowe orędzie. Młodzież to podziękowanie powtórzyła w demonstracji pod konsulatem USA w Warszawie. Społeczność Warszawy bez takiego entuzjazmu przyjęła deklarację Tymczasowego Rządu Rosyjskiego z 30 marca 1917 roku o. prawie Polski do niepodległości z zastrzeżeniem sojuszu wojennego z Rosją. Sprawa była istotna, ponieważ w armii rosyjskie, po powszechnej do niej mobilizacji, służyło kilkaset tysięcy żołnierzy polskiego pochodzenia, którzy czekali na szczęśliwy powrót do kraju nie mniej licznej grupy polskich uchodźców wojennych
Po wypowiedzeniu wojny Niemcom przez Stany Zjednoczone 2 kwietnia 1917 roku, uchwaleniu rezolucji z 28 maja Koła Polskiego, zgłoszonej przez Włodzimierza Tetmajera z PSL „Piast” , domagającej się Polski niepodległej, zjednoczonej z dostępem do mora, powołaniu 4 czerwca 1917 r. Armii Polskiej we Francji przez Prezydenta Raymonda Poincaré, kryzysie przysięgowym w Legionach 9 lipca, powołaniu 12 sierpnia w Lozannie Komitetu Narodowego Polskiego pod kierownictwem Romana Dmowskiego – rosły w Warszawie szeregi zwolenników Stronnictwa Narodowo Demokratycznego, które opanowało Międzypartyjne Koło Polityczne. Warszawa została sparaliżowana przez strajki i demonstracje głodnych kobiet,
Napięcia społeczne Rada Miasta starała się hamować m. in. przez starannie zaplanowane 15 października obchody 100-lecia śmierci Tadeusza Kościuszki.
Przyjęcie przez prezydenta Warszaw, ks. Zdzisława Lubomirskiego, członkostwa w Radzie Regencyjnej poważnie w tym czasie osłabiło jego prestiż społeczny. Został on pożegnany w Radzie Stołecznej 28 października i zastąpiony przez bezpartyjnego inż. Piotra Drzewieckiego.
Pełniący obowiązki prezydenta Warszawy inż. Drzewicki stanął przed trudnymi zadaniami: zabezpieczeniem stolicy w końcu stycznia 1918 r. przed groźbą powodzi oraz opanowanie napięć w stosunkach polsko-ukraińskich po podpisaniu 9 lutego układu Ukraińskiej Republiki Ludowej z mocarstwami centralnym, które uznały Ukrainę jako państwo sojusznicze z Ziemią Chełmską z przyległościami za dostawę miliona ton zboża. Do Warszawy docierały ofiary bolszewickiego terroru na Ukrainie;
- W dniu18 lutego władze okupacyjne zmniejszyły racje chleba i zmniejszyły liczbę piekarń. W tej tragicznej sytuacji rozpoczęli 21 maja strajk pracownicy Wydziału Zaopatrzenia Miasta. Strajkowi towarzyszyła epidemia „ hiszpanki” (nieznanego wirusa grypy) i od początku wojny epidemia gruźlicy. W mieście szalała anarchia cenowa, szczególnie na produkty żywnościowe;
Trudną sytuację Rady Stołecznej wykorzystało 8 października Między Partyjne Koło Polityczne, które zażądało od członków Rady Stołecznej złożenia mandatów, powołania Rady Narodowej, reprezentujące wszystkie dzielnice Polski, i uznania Komitetu Narodowego Polskiego jaki tymczasowego rządu polskiego.
Przekazanie władzy nad wojskiem 11 listopada 1918 r. i władzy politycznej 14 listopada tegoż roku Józefowi Piłsudskiemu przez Radę Regencyjną z zadaniem przygotowania demokratycznych wyborów do Sejmu Ustawodawczego, a przede wszystkim kompromis między Tymczasowym Naczelnikiem Państwa J. Piłsudskim a Komitetem Narodowym Polskim w Paryżu, kierowanym przez R. Dmowskiego w postaci powołania gabinetu Ignacego Jana Paderewskiego – uczyniło z Rady Stołecznej i jej prezydenta Piotra Drzewickiego, który 28 marca uzyskał uroczyste potwierdzenie swej prezydenckiej funkcji) – instytucję budowniczych II Rzeczypospolitej.
