Serwis korzysta z plików cookies. Korzystanie z witryny oznacza zgodę, że będą one umieszczane w Państwa urządzeniu końcowym. Mogą Państwo zmienić ustawienia dotyczące plików cookies w swojej przeglądarce.

Dowiedz się więcej o ciasteczkach cookie klikając tutaj

Burzliwa historia Świątyni Opatrzności Bożej

12-05-2021 21:30 | Autor: Katarzyna Nowińska
Realizacja idei zbudowania pomnika „wotum wdzięczności” narodu za uchwalenie Konstytucji 3 maja trwała 225 lat. Ciąg nieszczęśliwych wydarzeń w dziejach naszej ojczyzny, brak porozumienia w kwestii pojawiających się kolejno odważnych wizji architektonicznych oraz problemy z finansowaniem budowy sprawiły, że dopiero w 2011 roku zmaterializowała się zrodzona w 1791 roku idea wzniesienia Świątyni Opatrzności Bożej.

Dwa dni po uchwaleniu Konstytucji 3 maja Sejm Czteroletni podjął decyzję o wzniesieniu Świątyni Najwyższej Opatrzności (tak pierwotnie miała brzmieć nazwa dzisiejszej Świątyni Opatrzności Bożej) jako „wotum wdzięczności” za uchwalenie Ustawy Zasadniczej. Król Stanisław August Poniatowski przekazał tereny w Ujazdowie pod budowę kościoła. W swej pierwotnej wersji świątynia miała zostać wzniesiona w miejscu, gdzie obecnie znajduje się ogród botaniczny Łazienek Królewskich i tym samym stanowić zwieńczenie drogi krzyżowej zwanej Kalwarią Ujazdowską. Kościół miał pełnić rolę katedry Rzeczypospolitej i być ponadwyznaniowym miejscem kultu. Natychmiast ogłoszono konkurs architektoniczny na projekt budowli, w którym zwyciężył Jakub Kubicki – uczeń wybitnego architekta Dominika Merliniego, członek loży masońskiej Świątynia Izis. W tym czasie Kubicki miał już na swym koncie projekty, między innymi, przebudowy warszawskiego zamku królewskiego oraz kilku lóż masońskich. Według wizji architekta, Świątynia Najwyższej Opatrzności miała mieć dwa poziomy – kościół dolny oraz kościół górny przykryty kopułą na bębnie. Dalekim wzorem świątyni był rzymski Panteon. Projekt przewidywał jeden jedyny element dekoracyjny budynku – znak Delty Świetlistej.

W pierwszą rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja wmurowano kamień węgielny pod budowę kościoła. Cała uroczystość przebiegała według masońskiego rytuału, a wszyscy jej uczestnicy byli wolnomularzami. W tamtej chwili wydawało się, że nic nie stoi na przeszkodzie, by już wkrótce Polacy mogli cieszyć się nową wspaniałą świątynią. Jednak, jak dobrze wiemy, niedługo po tym, bo w nocy z 18 na 19 maja 1792 w Targowicy, wsi położonej na wschodnim krańcu Podola, pod hasłami obrony zagrożonej wolności oraz w wyrazie sprzeciwu wobec reform Sejmu Czteroletniego i Konstytucji 3 maja, zawiązał się spisek magnacki, który przeszedł do historii pod nazwą Konfederacji Targowickiej. Konfederaci zwrócili się z prośbą o wsparcie do carycy Katarzyny II, w wyniku czego w dniu 16 maja 1792 roku na tereny Rzeczypospolitej wkroczyły wojska rosyjskie, co w konsekwencji doprowadziło do II rozbioru Polski. Kolejny rozbiór, do którego doszło w 1795 roku, sprawił, że nasza ojczyzna zniknęła z map na długie 123 lata, a wraz z nią zniknął plan i marzenia o wzniesieniu Świątyni Opatrzności Bożej.

Plany budowy kościoła powróciły w II Rzeczpospolitej. Jeden z projektów zakładał utworzenie świątyni w wyniku przekształcenia prawosławnego soboru Aleksandra Newskiego, wzniesionego w latach 1894 – 1912 na placu Saskim jako symbol rosyjskiego panowania na ziemiach polskich. Konkurencyjny plan zakładał z kolei wybudowanie Świątyni Opatrzności Bożej na Polu Mokotowskim. Finalnie wybrana została właśnie ta druga opcja. 11 listopada 1928 roku na Rakowcu, w miejscu, które wyznaczono pod budowę świątyni, odbyła się uroczystość poświęcenia krzyża, której przewodniczył ksiądz kardynał Aleksander Kakowski. Jesienią 1929 roku Sejm Rzeczypospolitej ogłosił konkurs na projekt architektoniczny Świątyni Opatrzności Bożej. Rozstrzygnięcie konkursu w dniu 1 maja 1930 roku przyniosło trzy równorzędne nagrody. Bardzo duża ilość zastrzeżeń zgłoszonych przez członków komisji konkursowej w odniesieniu do wszystkich trzech zwycięskich projektów spowodowała, że nie zdecydowano się na realizację żadnej z wybranych prac. Rozpisano kolejny konkurs, doprecyzowując niektóre kryteria. Tym razem udało się zdecydowaną większością głosów wybrać już tylko jeden projekt. Była to propozycja przedstawiona przez architekta Bohdana Pniewskiego. Znowu jednak nie udało się nawet przystąpić do rozpoczęcia realizacji zwycięskiej propozycji, gdyż 12 maja 1935 roku zmarł marszałek Józef Piłsudski i Stowarzyszenie Architektów RP wraz z Towarzystwem Urbanistów Polskich sformułowało pomysł uczczenia pamięci marszałka urbanistycznym pomnikiem w postaci Dzielnicy Marszałka Józefa Piłsudskiego wraz ze Świątynią Opatrzności. Latem 1939 roku rozpoczęto prace ziemne, jednak kontynuację budowy już wkrótce uniemożliwił wybuch II wojny światowej. Po zakończeniu działań wojennych o realizacji projektu trzeba było zapomnieć na kolejne kilkadziesiąt lat, gdyż władze komunistyczne nigdy nie zgodziłyby się na wzniesienie kościoła o tak wielkim symbolicznym znaczeniu dla narodu. O idei budowy Świątyni Opatrzności Bożej przypomniał prymas Stefan Wyszyński w swym kazaniu wygłoszonym w dniu 8 grudnia 1979 roku podczas uroczystości konsekracji kościoła parafialnego na Rakowcu przy ulicy Dickensa.

W 1989 roku z inicjatywą wzniesienia Świątyni Opatrzności Bożej wystąpił prymas Polski kardynał Józef Glemp. 9 listopada 1999 roku ogłoszono konkurs architektoniczny na projekt świątyni. Wpłynęło ponad sto prac od zespołów z całej Polski, spośród których sąd konkursowy 12 kwietnia 2000 roku wyłonił trzy zwycięskie projekty – profesora Marka Budzyńskiego, zespołu architektów Wojciecha i Lecha Szymborskich oraz pracowni JEMS Architekci. Finalnie ksiądz Kardynał Józef Glemp, mający wówczas decydujący głos w komisji konkursowej, wskazał do realizacji pracę profesora Marka Budzyńskiego. Za podstawę formy Świątyni architekt przyjął archetyp góry. Porośnięty trawą kopiec miał być zwieńczony wielkim szklanym świetlikiem przypominającym kryształ. Projekt wzbudzał wiele kontrowersji. Zachwycało się nim środowisko artystyczne, podkreślając wielki rozmach i nowoczesność wizji architekta. Z kolei duchowieństwo w zdecydowanej większości pozostawało bardzo krytyczne wskazując, przede wszystkim, ogromne koszty realizacji proponowanych rozwiązań oraz fakt, że zaprojektowana świątynia w ogóle nie przypomina kościoła katolickiego, a wygląda raczej jak jakiś „słowiański kurhan lub egipska piramida”. W wyniku narastających sporów wokół projektu oraz niemożności osiągnięcia porozumienia pomiędzy architektem a Fundacją Budowy Świątyni Opatrzności Bożej zdecydowano o rozpisaniu kolejnego konkursu na projekt kościoła. Tym razem konkurs miał charakter zamknięty i do udziału zaproszono jedynie siedem zespołów architektonicznych, w tym wszystkich laureatów wcześniejszej rywalizacji. Dopisano szereg wymogów względem nowego projektu, w tym przede wszystkim oczekiwanie, aby świątynia przypominała tę z pierwotnego projekt autorstwa Jakuba Kubickiego z 1791 roku. W grudniu 2001 roku do realizacji została wybrana praca Wojciecha i Lecha Szymborskich, która była modernistyczną wersją świątyni projektu Kubickiego i zakładała budowę świątyni na planie krzyża greckiego, z czterema wejściami i zwieńczeniem w postaci kopuły z krzyżem.

W dniu 13 czerwca Jan Paweł II – podczas swojej VII pielgrzymki do Ojczyzny – pobłogosławił kamień węgielny pod budowę świątyni. Składał się on z trzech części umieszczonych w specjalnej szkatule: kamienia z pierwszej budowy świątyni w 1972 roku, kamienia z warszawskiej katedry św. Jana Chrzciciela oraz kamienia z Jasnej Góry. 2 maja 2002 roku – z udziałem prymasa Polski kardynała Józefa Glempa i całego Episkopatu, władz państwowych i kilku tysięcy wiernych – wmurowano kamień węgielny pod budowę Świątyni.

Prace budowlane rozpoczęto w 2003 roku. Wstrzymano je w 2004 i wznowiono w 2008 roku po powołaniu przez kardynała Kazimierza Nycza Centrum Opatrzności Bożej, które miało między innymi zadanie gromadzenia funduszy na budowę i nadzór nad pracami realizacyjnymi. Fundusze na budowę świątyni przekazało ponad 80 tysięcy darczyńców z całego świata. Koszt budowy świątyni wyniósł 220 milionów złotych. No i 18 lutego 2011 roku na szczycie kopuły Świątyni Opatrzności Bożej ustawiono ponad pięciometrowy krzyż, wieńczący zakończenie budowy świątyni w stanie surowym. W Święto Niepodległości 11 listopada 2011 roku miała miejsce ceremonia otwarcia Świątyni Opatrzności Bożej. Uroczystościom na Polach Wilanowskich przewodniczył prymas Polski arcybiskup Wojciech Polak.

W czerwcu 2018 archidiecezja warszawska ogłosiła konkurs na koncepcję docelowego urządzenia pięciu najważniejszych elementów wnętrza świątyni – krzywoliniowej ściany ołtarzowej oraz czterech znajdujących się poza nawą główną kaplic: maryjnej, adoracyjnej, pokutnej i Grobu Bożego.

Pod Świątynią Opatrzności Bożej stworzony został Panteon Wielkich Polaków – miejsce pochówku i upamiętnienia polskich patriotów oraz wybitnych ludzi świata kultury, sztuki i nauki. Są tam pochowani, między innymi, ksiądz Jan Twardowski, kapelan Rodzin Katyński ksiądz Zdzisław Peszkowski, ostatni prezydent RP na uchodźstwie Ryszard Kaczorowski i pierwszy minister spraw zagranicznych III RP Krzysztof Skubiszewski.

29 lutego 2020 roku w pierścieniu okalającym kopułę Świątyni Opatrzności Bożej na wysokości 26 metrów otwarte zostało Muzeum Jana Pawła II i Stefana Wyszyńskiego. Muzeum opowiada o życiu dwóch wybitnych Polaków i dostojników kościelnych na tle najważniejszych wydarzeń historycznych oraz ukazuje niekwestionowany wpływ zarówno Prymasa Tysiąclecia jak i Papieża Jana Pawła II na losy Kościoła, Polski i całego świata. Ekspozycja, zajmująca powierzchnię 2000 m kw. podzielona została na dziewięć stref tematycznych, z których każda nawiązuje do kluczowych wydarzeń z życia patronów muzeum. W centralnym punkcie placówki znajduje się ogromna drewniana łódź, w której zwiedzający mogą usiąść. Wokół rozmieszczone zostały fragmenty najważniejszych cytatów z kazań wygłaszanych przez Jana Pawła II podczas jego kolejnych pielgrzymek do Ojczyzny.

Wróć